Ανακοίνωση Συνδέσμου Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου για την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη (14/11/2016)

Φετινό Θέμα:  «Ο διαβήτης και τα μάτια μας – Δράσε σήμερα για να αλλάξεις το αύριο».

Η 14 Νοεμβρίου είναι η παγκόσμια μέρα για τον διαβήτη.  Το φετινό θέμα σύμφωνα με την Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη και την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας είναι: «Eyes on Diabetes» με  σύνθημα της Εθνικής Συντονιστικής Επιτροπής για τον Διαβήτη στην Κύπρο «Ο διαβήτης και τα μάτια μας – Δράσε σήμερα για να αλλάξεις το αύριο».

Σύμφωνα με τον θεσμό  της Παγκόσμιας Ημέρας Διαβήτη 2016 οι δραστηριότητες της χρονιάς θα επικεντρωθούν στην προώθηση της σημασίας του προσυμπτωματικού ελέγχου για να εξασφαλιστεί η έγκαιρη διάγνωση του διαβήτη τύπου 2 και στη θεραπεία  για να μειωθεί ο κίνδυνος σοβαρών επιπλοκών.

Ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί ένα από τα συχνότερα χρόνια νοσήματα του Δυτικού Κόσμου με εκατομμύρια πάσχοντες και ζημίες για την υγεία αλλά και τα ιατροφαρμακευτικά έξοδα.

Μέσο αυτού του κείμενου θα αναφερθούν οι συστάσεις– οδηγίες της (guidelines) που αφορούν την σημαντικότητα της διατροφής και της άσκησης στην ρύθμιση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 & 2 με επικαιροποιημένη επιστημονική γνώση σύμφωνα με την Αμερικανική Διαβητολογική Ένωση. Στην διατύπωση των συστάσεων θα υπάρχει στο  τέλος κάθε μιας, η ένδειξη ισχύος της οδηγίας με τα γράμματα Α,Β,C,D,E. Ισχυρότερη ερευνητικά, λόγω του πλήθους και του είδους των ερευνών που το αποδεικνύουν, είναι η Α και βαθμιδωτά λιγότερη ισχυρή η ένδειξη Ε.

Σε κάθε περίπτωση η ρύθμιση του σακχαρώδη διαβήτη απαιτεί ειδική διατροφή και άσκηση, με ή χωρίς φαρμακευτική αγωγή.

Πρόληψη/ καθυστέρηση εμφάνισης Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2

Οι ασθενείς με ινσουλινοαντίσταση (Α) ή γλυκοζυλιομένη αιμοσφαιρίνη A1C 5.7–6.4% (E) θα πρέπει να παραπέμπονται για συστηματική παρακολούθηση στοχευμένης μείωσης, κατά 7%, του βάρους τους και αυξανόμενη φυσική δραστηριότητα, κατ' ελάχιστο 150 λεπτά/εβδομάδα, ήπιας αερόβιας άσκησης (περπάτημα). Με παράλληλη υιοθέτηση διατροφής με λιγότερες θερμίδες και χαμηλό λίπος.(Α)

Η τακτική παρακολούθηση φαίνεται να είναι σημαντική για την επιτυχή αντιμετώπιση. (Β)

ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ

Η Διατροφική παρέμβαση συστήνεται για όλους τους ασθενείς με Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 1 & 2 ως αποτελεσματικό συστατικό του συνολικού θεραπευτικού σχεδίου. (Α)

Οι ασθενείς με προ-διαβήτη ή διαβήτη θα πρέπει να λαμβάνουν την απαιτούμενη εξατομικευμένη διατροφή για την επίτευξη των θεραπευτικών στόχων από εγγεγραμμένο διαιτολόγο/ κλινικό διαιτολόγο με κατεύθυνση στον σακχαρώδη διαβήτη και γενικές συμβουλές από διατροφολόγο. (Α)

Υποστηρίζεται ότι λόγω της υψηλής σχέσης κόστους – αποτελέσματος της πρόληψης του Διαβήτη αυτά τα προγράμματα θα έπρεπε να καλύπτονται από Δημόσια ή Ιδιωτική Ασφάλεια Υγείας. (Β)

Ενεργειακή Ισορροπία, υπερβάλλον βάρος και Παχυσαρκία

Για τους υπέρβαρους ή παχύσαρκους ενήλικες με Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 ή προδιαβήτη, η μείωση της ενεργειακής πρόσληψης διατηρώντας ταυτόχρονα ένα υγιές διατροφικό μοντέλο συστήνεται για την μείωση του σωματικού βάρους.(Α). Μια ήπια απώλεια βάρους μπορεί να προσφέρει κλινικά οφέλη (μείωση του σακχάρου, της αρτηριακής πίεσης και των λιπιδίων) στους διαβητικούς ιδίως σε εκείνους που βρίσκονται στην αρχή εμφάνισης του διαβήτη. Για να επιτύχουμε ήπια μείωση του βάρους συστήνονται αλλαγές στον τρόπο ζωής όπως διατροφικές αλλαγές, άσκηση και αλλαγές συμπεριφοράς με διαρκή παρακολούθηση από ειδικό. (Α). Ο διαβήτης τύπου 2 μπορεί σε μεγάλο βαθμό να προληφθεί. Μελέτες (Finnish Prevention Study κ.α) έχουν διαπιστώσει ότι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και μικρή απώλεια βάρους της τάξης των 5-10%, μείωση της συνολικής πρόσληψης λίπους < 30% των συνολικών θερμίδων, και αυξημένη φυσική δραστηριότητα (≥ 4 ώρες την εβδομάδα) μπορούν να αποτρέψουν ή να καθυστερήσουν την ανάπτυξη του διαβήτη τύπου 2 στους ενήλικες υψηλού κινδύνου.

Διατροφικές συνήθειες και Μακροθρεπτικά συστατικά

Τα ερευνητικά αποτελέσματα σήμερα καταδεικνύουν πως δεν υπάρχει ένας ιδανικός συνδυασμός ποσοστών σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και λίπη, για τους ασθενείς με διαβήτη, ίδιος για όλους, αντίθετα θα πρέπει να καταρτίζεται ειδικό διαιτολόγιο ξεχωριστό για κάθε ασθενή μετά από διατροφική αξιολόγηση από διαιτολόγο/κλινικό διαιτολόγο, που θα βασίζεται στις μεταβολικές τους ανάγκες, τις διατροφικές τους συνήθειες/προτιμήσεις και συνοδά προβλήματα της πάθησης. (Ε)

Η ποικιλία στην διατροφή, οι προτιμήσεις ή αποστροφές, κουλτούρα, θρησκεία και οι ατομικές συνήθειες είναι αποδεκτές στην διαχείριση του διαβήτη. (Ε)

Ποσότητα και ποιότητα Υδατανθράκων (αμύλων)

Η ρύθμιση της κατανάλωσης τροφίμων πλούσιων σε υδατάνθρακες παραμένει κλειδί στην ρύθμιση του διαβήτη. (Β)

Για καλή υγεία πρέπει να προτιμάται η πρόσληψη υδατανθράκων από φρούτα, λαχανικά, τρόφιμα ολικής άλεσης, όσπρια και γαλακτοκομικά αντί τροφίμων υψηλών σε υδατάνθρακες, ζάχαρη και σε κορεσμένα λίπη και αλάτι.       (Β)

Η αντικατάσταση τροφίμων με υψηλό γλυκαιμικό φορτίο & δείκτη (γλυκά, παγωτά, κ.α) από τρόφιμα με χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο& δείκτη (φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, όσπρια κλπ) φαίνεται να βελτιώνει την ρύθμιση του σακχάρου. (C)

Οι ασθενείς με διαβήτη θα πρέπει να καταναλώνουν τρόφιμα με φυτικές ίνες και ολικής άλεσης σε αντίστοιχα ποσοστά με αυτά του γενικού πληθυσμού (14γρ ανά 1000 θερμίδες, 25g/ημέρα για γυναίκες και 38g/ημέρα για άντρα, ≥50% όλων των σιτηρών θα πρέπει να είναι δημητριακά ολικής αλέσεως ) (C).

Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή όταν προτιμώνται τρόφιμα στα οποία έχει αντικατασταθεί η γλυκόζη με φρουκτόζη ή σύνθετα ζάχαρα-άμυλα λόγω κινδύνου υπερκατανάλωσης τους με αύξηση της πρόσληψης των προσλαμβανόμενων θερμίδων. (Α)

Επίσης θα πρέπει να αποφεύγονται συστηματικά από τα άτομα με διαβήτη αλλά και εκείνους που εμφανίζουν προδιάθεση για διαβήτη, τα τρόφιμα που περιέχουν γλυκαντικά π.χ ποτά με ζάχαρη, τα τρόφιμα που περιέχουν σιρόπι καλαμποκιού π.χ μπισκότα και τα προϊόντα που περιέχουν φρουκτόζη αντί απλής ζάχαρης λόγω επιβάρυνσης του οργανισμού και αύξησης του καρδιομεταβολικού κινδύνου.(Α) . Η φρουκτόζη (φυσικά παραγόμενη) προσφέρει πιθανώς καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχο από σακχαρόζη (ζάχαρη) ή άμυλο αφού θεωρείται απίθανο να επιδράσει στα τριγλυκεριδια,  αν δεν είναι υπερβολική κατανάλωση (> 12% της ενέργειας).

Διατροφικό λίπος- Ποιότητα και Ποσότητα

Η επιστημονική έρευνα δεν έχει καταλήξει ακόμη για το ιδανικό ποσοστό λίπους της διατροφής του διαβητικού γι' αυτό θα πρέπει να εξατομικεύεται ανά περίπτωση. (C)

Η ποιότητα του λίπους είναι σαφώς σημαντικότερη από την ποσότητά του. (Β)

Ιδιαίτερης σημασίας είναι η οδηγία για την υιοθέτηση της Μεσογειακής Διατροφής, πλούσιας σε μονο-ακόρεστα λιπαρά οξέα (κατανάλωση ελαιολάδου) διότι μειώνει το σάκχαρο του αίματος και βελτιώνει τα λιπίδια, ελέγχοντας τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, μπορεί να αποτελέσει μια υδατανθρακική διατροφή κατάλληλη για τον διαβήτη. (Β)

Συστήνεται επίσης η κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν ποσότητες ω-3 λιπαρών οξέων (από λίπος ψαριών, συνίσταται κατανάλωση ψαριού-ιδιαίτερα λιπαρό ψάρι  ≥2 φορές/εβδομάδα) και ω-3 λινολενικό οξύ από διαβητικούς λόγω της προστατευτικής τους επίδρασης στις λιπο-πρωτεΐνες του αίματος και στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων. (Β)

Το ποσό των κορεσμένων λιπών, η χολοστερόλη και τα trans-λιπαρά οξέα των τροφίμων που μπορούν να καταναλώσουν οι διαβητικοί είναι ακριβώς το ίδιο με τις συστάσεις για τον γενικό πληθυσμό. (C)

Συμπληρώματα και ρύθμιση του Σακχαρώδη Διαβήτη

Δεν υπάρχει ξεκάθαρη ένδειξη οφέλους για την υγεία από την λήψη βιταμινών ή μετάλλων σε ανθρώπους με διαβήτη, με εξαίρεση τους διαβητικούς με αβιταμινώσεις. (C )

Η συμπληρωματική λήψη αντιοξειδωτικών όπως οι βιταμίνες Ε, C και καροτένια ΔΕΝ συνιστώνται λόγω της ανυπαρξίας επιστημονικής απόδειξης οφέλους στην υγεία αφενός αλλά και ανησυχίας για την ασφαλή μακρόχρονη λήψη τέτοιων σκευασμάτων. (Α)

Η επιστημονική έρευνα δεν έχει αποδείξει ότι η συστηματική λήψη ω-3 λιπαρών οξέων από Διαβητικούς προστατεύει ή θεραπεύει καρδιαγγειακά επεισόδια.( Α)

Η συστηματική λήψη μικρο-συστατικών όπως το Χρώμιο, Μαγνήσιο, βιταμίνη D δεν έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τον γλυκαιμικό έλεγχο σε ανθρώπους με Διαβήτη. (C )

Επίσης ανεπαρκή είναι έως τώρα τα επιστημονικά ευρήματα για την αποτελεσματικότητα της λήψης σκευασμάτων κανέλλας ή διαφόρων άλλων φυτών και χρειάζονται περεταίρω έρευνες. (C)

Αλκοόλ

Αν οι διαβητικοί ασθενείς επιλέγουν να καταναλώνουν αλκοολούχα ποτά (κρασί, ούζο, ζιβανία, ουίσκι, βότκα, κλπ) θα πρέπει να γνωρίζουν ότι για τις γυναίκες συνιστώνται 1 ποτό την ημέρα και 2 για τους άνδρες. (Ε). 1 ποτό = 360ml μπύρα, κρασί 150ml, 45ml αποσταγμένα αλκοολούχα ποτά.

Όσοι καταναλώνουν οινοπνευματώδη θα πρέπει να ενημερώνονται για τον κίνδυνο καθυστερημένης υπογλυκαιμίας –ιδίως αυτοί που κάνουν ινσουλίνη ή λαμβάνουν εκκριτικά της ινσουλίνης από το στόμα- και αν συμβεί να ξέρουν πώς να την αντιμετωπίσουν. (C )

Αλάτι

Η γενική σύσταση για τους διαβητικούς είναι 2,3 γρ (μισό κουταλάκι του γλυκού) άλατος την ημέρα συνολικά από την διατροφή τους. (Β)

Για δε τους διαβητικούς με υπέρταση μια περαιτέρω μείωση του άλατος στο φαγητό θα πρέπει να εξετάζεται σε ατομική όμως βάση κάθε φορά. (Β)

Φυσική Δραστηριότητα

Όσον αφορά τα παιδιά με διαβήτη ή προδιαβήτη θα πρέπει να εμπλέκονται με αθλητική δραστηριότητα τουλάχιστον 60 λεπτά ημερησίως. (Β)

Οι ενήλικες με σακχαρώδη διαβήτη θα πρέπει να ασκούνται σε τακτική βάση τουλάχιστον 150 λεπτά την εβδομάδα, με συχνότητα > 3ημέρες την εβδομάδα και ποτέ 2 συνεχόμενες ημέρες χωρίς   άσκηση.
Η άσκηση θα πρέπει να είναι μέτρια προς έντονη σε ένταση , αεροβική (γρήγορο περπάτημα, ποδήλατο, τρέξιμο, κολύμβηση, χορός, κ.α ) με τον καρδιακό ρυθμό να κυμαίνεται από 50-70% του μέγιστου καρδιακού ρυθμού. (Μέγιστος καρδιακός ρυθμός = 220 - ΗΛΙΚΙΑ). (Α)

Για βέλτιστη και πιο μακροπρόθεσμη ρύθμιση του σακχάρου κι εφόσον δεν υφίστανται αντενδείξεις (π.χ καρδιακή ανεπάρκεια, στεφανιαία νόσος , κλπ) οι διαβητικοί μπορούν να κάνουν ασκήσεις αντιστάσεων (βάρη/ όργανα) 2 φορές την εβδομάδα. (Α)

Υπογλυκαιμία

Σε περίπτωση υπογλυκαιμίας η προτεινόμενη θεραπεία είναι η χορήγηση 15-20γρ γλυκόζης από του στόματος λήψη (για τους ασθενείς που έχουν συνείδηση οποιοδήποτε τρόφιμο που περιέχει υδατάνθρακες μπορεί να χρησιμοποιηθεί). Μετά από 15 λεπτά ξανά μετράτε το σάκχαρο και αν συνεχίζεται η υπογλυκαιμία επαναλαμβάνεται η λήψη γλυκόζης. Όταν τα σάκχαρα επανέλθουν στα φυσιολογικά όρια στο αίμα ο ασθενής πρέπει να φάει κανονικό γεύμα για να προλάβει νέα υποτροπή κι επανεμφάνιση υπογλυκαιμίας.(Ε)  15 γραμμάρια απλών υδατανθράκων περιέχονται σε: δισκία γλυκόζης (ακολουθήστε τις οδηγίες στη συσκευασία), gel γλυκόζης (ακολουθήστε τις οδηγίες στη συσκευασία), 2 κουταλιές της σούπας (κ.σ.) σταφίδες, 120ml (1/2 φλιτζάνι) χυμός ή κανονική σόδα (όχι διαίτης) 1 κ.σ. ζάχαρη, μέλι ή σιρόπι καλαμποκιού , 240ml γάλα άπαχο ή 1% σκληρές καραμέλες.

Συχνά επεισόδια υπογλυκαιμίας σημαίνει ότι το σχήμα της θεραπείας σας πρέπει να επανακαθοριστεί από τον θεράποντα ιατρό. (Ε)

Για τους ασθενείς με σχήμα ινσουλίνης θα πρέπει να αυξήσουν τους στόχους του επιθυμητού σακχάρου στο αίμα τους έτσι ώστε να αποφύγουν μελλοντικά επεισόδια υπογλυκαιμίας. (Α)

Υπέρταση / έλεγχος αρτηριακής πίεσης

Η πίεση του αίματος πρέπει να μετράται σε κάθε επίσκεψη ρουτίνας. Οι ασθενείς που έχουν υψηλή πίεση θα πρέπει να μετράται και να επιβεβαιώνεται και σε ξεχωριστή ημέρα. (Β)

Διαβητικοί ασθενείς με υπέρταση θα πρέπει να ρυθμίζουν την συστολική τους πίεση (μεγάλη) κάτω από 140mmHg. Β και διαστολική (μικρή) < 80mmHg. Για την μείωση της αρτηριακής πίεσης συστήνεται απώλεια βάρους (για υπέρβαρους), μείωση αλατιού, αύξηση πρόσληψης τροφίμων με Κάλιο, κατανάλωση αλκοόλ με μέτρο και αύξηση της φυσικής δραστηριότητας. (Β)

Δυσλιπιδαιμία / ρύθμιση λιπιδίων αίματος

Στους περισσότερους ασθενείς συστήνεται η μέτρηση του λιπιδαιμικού προφίλ νηστείας μία φορά το χρόνο. Β Σε ενήλικες με χαμηλά επίπεδα λιπιδίων (LDL=100mg/dl, HDL=50mg/dl, τριγλυκερίδια=150mg/dl) συστήνεται η μέτρησή τους ανά διετία. (Ε)

Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής πρέπει να επικεντρώνονται στην μείωση πρόσληψης από τις τροφές του κορεσμένου λίπους, των trans-λιπαρών οξέων, της χολοστερόλης, ενώ αντίθετα συστήνεται η αύξηση πρόσληψης των ω-3 λιπαρών οξέων, των στερολών/στανολών, η απώλεια βάρους, η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας. (Α)

Ποια είναι όμως η σχέση της διατροφής με τα μάτια και τον διαβήτη;

Οπωσδήποτε μια συμπληρωμένη διατροφή είναι σημαντική για την υγεία του ατόμου, αλλά μπορεί να είναι και ιδιαίτερα ευεργετική για την υγεία των ματιών.  Συγκεκριμένες θρεπτικές ουσίες έχουν αποδειχθεί ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στην όραση και την υγεία των ματιών.

Έτσι λοιπόν, η διατροφή μας πρέπει να είναι πλούσια σε βιταμίνη Α (β-καροτίνη) για πιο καλή όραση στη νύκτα, για αποτροπή του ερεθισμού των ματιών και την αίσθηση χαλικιών στα μάτια.  Οι βιταμίνες Γ, Ε, και το σελίνιο βοηθούν στην πρόληψη του καταρράκτη και γλαυκώματος.  Ο ψευδάργυρος διατηρεί την σωστή λειτουργία του αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού.

Βιβλιογραφία:

1. Chamberlain JJ, et al. Diagnosis and Management of Diabetes: Synopsis of the 2016 American Diabetes Association Standards of Medical Care in Diabetes Ann Intern Med. 2016; 164: 542-552

2. Diabetes UK Nutrition WG. Evidence-based nutrition guidelines for the prevention

and management of diabetes. May 2011. Available online: https://www.diabetes.org.uk/Documents/Reports/nutritional-guidelines-2013-amendment-0413.pdf

3. EFSA NDA (EFSA Panel on Dietetic Products Nutrition and Allergies). Scientific opinion on the substantiation of health claims related to intense sweeteners and contribution to the maintenance or achievement of a normal body weight (ID 1136, 1444, 4299), reduction of post-prandial glycaemic responses (ID 4298), maintenance of normal blood glucose concentrations (ID 1221, 4298), and maintenance of tooth mineralisation by decreasing tooth demineralisation (ID 1134, 1167, 1283) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006. EFSA 2011 Journal 9: 2229.

4. Evert AB, et al. Nutrition therapy recommendations for the management of adults with diabetes. Diabetes Care, 2013; 36: 3821-3842

5. Franz MJ, Powers MA, Leontos C, et al.The evidence for medical nutrition therapy for type 1 and type 2 diabetes in adults. J Am Diet Assoc 2010;110:1852–1889

6. IDF Diabetes Atlas 7th edition, 2015. Available online: www.idf.org/diabetesatlas

7. Inzucchi SE, et al. Management of Hyperglycemia in Type 2 Diabetes, 2015: A Patient- Centered Approach Update to a Position Statement of the American Diabetes Association and the European Association for the Study of Diabetes. Diabetes Care 2015; 38: 140–149

8. The Diabetes Control and Complications Trial Research Group. The effect of intensive treatment of diabetes on the development and progression of long-term complications in insulin-dependent diabetes mellitus. N Engl J Med. 1993; 329: 977-86

9. World Diabetes Day 2016. Available online: www.worlddiabetesday.org

10. Evert AB, Boucher JL, Cypress M, et al. Nutrition therapy recommendations for the management of adults with diabetes. Diabetes Care. 2014;37(suppl 1):S120-S143.

Για τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου:

Δρ Ελένη Π. Ανδρέου, RDΝ, LD

Κλινική Διαιτολόγος

Πρόεδρος Συ.Δι.Κυ.