Ανακοίνωση Συνδέσμου Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου για την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη (14/11/2017), Φετινό Θέμα: "Γυναίκες και Διαβήτης: το δικαίωμα μας για ένα υγιές μέλλον"
Η 14 Νοεμβρίου είναι η παγκόσμια μέρα για τον διαβήτη. Το φετινό θέμα σύμφωνα με την Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη (IDF) και την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας είναι: «Γυναίκες και Διαβήτης: το δικαίωμά μας για ένα υγιές μέλλον».
Σύμφωνα με τον θεσμό της Παγκόσμιας Ημέρας Διαβήτη 2017 οι δραστηριότητες της χρονιάς θα επικεντρωθούν στην προώθηση της σημασίας του προσυμπτωματικού ελέγχου για να εξασφαλιστεί η έγκαιρη διάγνωση του διαβήτη κυήσεως αλλά και θέματα διαβήτη που απασχολεί την γυναίκα στη θεραπεία και πρόληψη του για να μειωθεί ο κίνδυνος σοβαρών επιπλοκών.
Σύμφωνα με τον IDF, 1 στις 7 γέννες επηρεάζονται από τον διαβήτη κυήσεως και 1 στις 10 γυναίκες ζουν με τον διαβήτη σε όλο τον κόσμο.
Ο Σύνδεσμος Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου, μέσο αυτού του κείμενου θα αναφερθεί στις συστάσεις– οδηγίες της (guidelines) που αφορούν την σημαντικότητα της διατροφής στην ρύθμιση του διαβήτη κυήσεως επικαιροποιημένη επιστημονική γνώση σύμφωνα με την Αμερικανική Διαβητολογική Ένωση αλλά και άλλων διεθνών και ευρωπαϊκών πηγών. Σε κάθε περίπτωση η ρύθμιση του σακχαρώδη διαβήτη απαιτεί ειδική διατροφή και άσκηση, με ή χωρίς φαρμακευτική αγωγή.
Σακχαρώδης διαβήτης στη εγκυμοσύνη
Η εμφάνιση Σακχαρώδη Διαβήτη κατά την κύηση (ΣΔΚ) αφορά μέχρι και το 9.2% του συνόλου των κυήσεων (ADA, 2016) ανάλογα με τον πληθυσμό. Είναι πιθανό, ένα ποσοστό των εγκύων να παρουσιάσει ΣΔΚ μόνο κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά την γέννηση του εμβρύου να μην παρουσιάζει κανένα απολύτως πρόβλημα με τον μεταβολισμό της γλυκόζης (gestational diabetes-GDM), ενώ ένα άλλο ποσοστό εμφανίζει ΣΔ και στην μετέπειτα ζωή του. Τα συμπτώματα πολλές φορές περνούν απαρατήρητα, καθώς η αυξημένη διούρηση και η πείνα στην εγκυμοσύνη δικαιολογούνται.
“Ως διαβήτης της κύησης (gestational diabetes) ορίζεται οποιαδήποτε διαταραχή στον μεταβολισμό της γλυκόζης (των υδατανθράκων) που διαγιγνώσκεται ή εμφανίζεται για πρώτη φορά στην κύηση, συνήθως στο τέλος του δευτέρου τριμήνου, μετά την 24η εβδομάδα. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ο πλακούντας παράγει ορμόνες που βοηθούν το έμβρυο να μεγαλώσει. Οι ορμόνες αυτές κάνουν πιο δύσκολη τη δράση της ινσουλίνης στο σώμα (προκαλούν αντίσταση στην ινσουλίνη). Στις γυναίκες με διαβήτη κύησης το πάγκρεας δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σ’αυτές τις αυξημένες ανάγκες, με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα” (ADA.2016; NHS 2016).
Ο έλεγχος του σωματικού βάρους, η αυξημένη φυσική δραστηριότητα και ο περιορισμός απλών υδατανθράκων και λιπαρών τροφών, μπορούν να οδηγήσουν στην μείωση του κινδύνου εμφάνισης ΣΔ τύπου 2 στην μετέπειτα ζωή των γυναικών με διαβήτη κύησης.
Ο Σακχαρώδης Διαβήτης της κύησης χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση οποιασδήποτε μορφής διαταραχής ανοχής της γλυκόζης για πρώτη φορά κατά την διάρκεια της κύησης, ενώ όταν προϋπάρχει ΣΔ τύπου 1 ή τύπου 2, δεν πρόκειται για διαβήτη κύησης, αλλά για εγκυμοσύνη σε προϋπάρχων διαβήτη. Και στις 2 αυτές καταστάσεις επιβάλλεται η διατήρηση των φυσιολογικότερων δυνατών επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα, ώστε να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή ανάπτυξη του εμβρύου.
Τόσο πριν όσο και κατά την διάρκεια της κύησης θα πρέπει να ακολουθείται ένα εξατομικευμένο διαιτολόγιο το οποίο θα παρέχεται πάντα από τους εγγεγραμμένους διαιτολόγους ενώ οι διατροφικές συμβουλές αποτελούν το σημαντικότερο στήριγμα της θεραπείας της εγκύου που εμφάνισε διαβήτη κατά την κύηση. Όταν η δίαιτα δεν επαρκεί για την επίτευξη των φυσιολογικών επιπέδων σακχάρου, τότε αρχίζει θεραπεία με ινσουλίνη (αντιδιαβητικά δισκία δεν χρησιμοποιούνται κατά την κύηση). Κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι πιθανό να χρειαστούν αλλαγές στις δόσεις της ινσουλίνης και στο καθημερινό διαιτολόγιο.
Οι διατροφικές απαιτήσεις της εγκύου διαβητικού δεν διαφέρουν σε μεγάλο ποσοστό από αυτές της υγιούς εγκύου κατά την διάρκεια του πρώτου τριμήνου. Η ποσότητα του φαγητού εξαρτάται φυσικά από το βάρος που πρέπει να κερδίσει κάθε έγκυος και είναι διαφορετικό σε κάθε γυναίκα και σε κάθε εγκυμοσύνη. O Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) χρησιμοποιείται ως σημείο αναφοράς για υπολογισμό βάρους της εγκύου και το όριο αύξησης βάρους βάση του βάρους της προ-εγκυμοσύνης.
Data from Institute of Medicine. Weight gain during pregnancy: reexamining the guidelines. Washington, DC: National Academies Press; 2009.
Data from Institute of Medicine. Weight gain during pregnancy: reexamining the guidelines. Washington, DC:National Academies Press; 2009.
Στις εγκυμονούσες, κατά την διάρκεια του πρώτου τριμήνου, συστήνεται η κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων. Αυτό σημαίνει συνήθως τρία κύρια γεύματα και τρία σνακ. Κατά την διάρκεια του δεύτερου τριμήνου οι απαιτήσεις της εγκύου αυξάνονται και κάθε φορά θα πρέπει να συζητούνται με τους ειδικούς.
Στην διάρκεια της εγκυμοσύνης καλό θα ήταν να περιοριστεί η πρόσληψη νατρίου, που μπορεί να οδηγήσει σε οιδήματα και κατακρατήσεις. Τέλος κατά το τρίτο τρίμηνο πρέπει και πάλι να δοθεί έμφαση στα μικρά και συχνά γεύματα, ενώ είναι πολύ πιθανό κατά το τρίμηνο αυτό να αυξηθεί σημαντικά η γλυκόζη, γεγονός που επιβάλλει και μια σημαντική αύξηση της ινσουλίνης. Πολλές γυναίκες κατά το τρίμηνο αυτό χρειάζεται να τριπλασιάσουν την δόση της ινσουλίνης τους.
Αν και αρκετές γυναίκες που εμφανίζουν ΣΔ κατά την κύηση είναι υπέρβαρες ή παχύσαρκες, δίαιτα απώλειας βάρους δεν επιτρέπεται σε αυτή την φάση, καθώς μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα βλαβερή. Η κατανάλωση μιας μη επαρκούς διατροφής έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή κετόνων στο σώμα. Οι κετόνες αυτές παράγονται κατά την προσπάθεια της διάσπασης των λιπών και μπορούν να αποβούν επιβλαβείς για το νεογνό. Επιβάλλεται όμως η μικρότερη αύξηση βάρους από την συνήθως συνιστώμενη.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι τα περισσότερα παιδιά που γεννιούνται από μία μητέρα που παρουσίασε διαβήτη κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι απολύτως υγιή. Ο σακχαρώδης διαβήτης, παρουσιάζεται στην έγκυο, αφού έχουν ήδη σχηματιστεί τα όργανα του εμβρύου. Σίγουρα το φαινόμενο αυτό θα ανησυχήσει τις εγκυμονούσες, αλλά το σίγουρο είναι πως δεν πρέπει να το βάζει κάτω κανείς και να μην ξεχνά ότι οι αρχές της υγιεινής διατροφής αποτελούν ασπίδα ζωής.
Διάγνωση του διαβήτης κύησης: Υπάρχει μια αναλογική συνέχεια του κινδύνου για τα αυξανόμενα επίπεδα γλυκόζης της μητέρας με τον αυξανόμενο κίνδυνο, δυσμενούς έκβασης της εγκυμοσύνης.
Επί του παρόντος, υπάρχει έλλειψη διεθνούς συναίνεσης σχετικά με τα διαγνωστικά κριτήρια για το GDM. Επισημαίνεται ότι Γλυκόζη πρωινή νηστείας > 126mg/dl* τους 3 πρώτους μήνες της κύησης σημαίνει προ υπάρχοντα διαβήτη, (*πάντα χρειάζεται επιβεβαίωση με 2η επανάληψη).
Αν η γλυκόζη αίματος κατά την πρώτη επίσκεψη της εγκύου στο γιατρό της είναι <92mg/dl προγραμματίζεται για δοκιμασία ανοχής γλυκόζης μεταξύ 24ης–28ης εβδομάδας κύησης. Η Διάγνωση γίνεται με καμπύλη ζαχάρου την 24-28η εβδομάδα της κύησης. Tα διαγνωστικά κριτήρια αξιολογούνται με βάση, είτε την 100 γραμμαρίων 3-ωρη δοκιμή (0’, 60', 120’, 180’) ως συνήθως χρησιμοποιείται στις ΗΠΑ (Αμερικανικό Κολλέγιο Μαιευτήρων-Γυναικολόγων, ACOG) είτε την 75 γραμμαρίων 2-ωρη δοκιμή (0’, 60’, 120’), Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), Αμερικανική Διαβητολογική Εταιρεία (ADA), EASD (Ευρώπη).
Διαγνωστικά κριτήρια ΣΔΚ με 100γρ και 75γρ γλυκόζης, αντίστοιχα :
ΠΩΣ ΑΝΤ ΙΜΕΤΩ ΠΙΖΕΤΑΙ Ο ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΗΣ ΚΥΗΣΗΣ;
Α) Διατροφή: H ισορροπημένη διατροφή με ελεγχόμενη ποσότητα υδατανθράκων (όχι πάνω από 40-50% των ημερησίων θερμίδων) είναι το πιο σημαντικό βήμα. Η επιτρεπόμενη κατανάλωση θερμίδων εξαρτάται από το βάρος της εγκύου προ κύησης, την εβδομάδα κύησης και τον αριθμό των εμβρύων. Η υπερβολική στέρηση υδατανθράκων αντενδείκνυται γιατί μπορεί αφενός να οδηγήσει σε περιορισμένη πρόσληψη βάρους από το έμβρυο, αφετέρου έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο παιδικής παχυσαρκίας.
Τα γεύματα πρέπει να είναι συχνά και τακτικά κατά τη διάρκεια της ημέρας για να αποφεύγονται μεγάλες διακυμάνσεις στο σάκχαρο. Είναι απαραίτητο η έγκυος να κρατά ημερολόγιο με τη διατροφή και τις μετρήσεις σακχάρου ώστε να μπορούν να γίνουν τροποποιήσεις αν η δίαιτα δεν είναι αποτελεσματική.
Β) Άσκηση: Η τακτική άσκηση ενδείκνυται στην κύηση αν δεν υπάρχουν επιπλοκές.
• Η άσκηση βοηθάει να ελαττωθεί η αντίσταση στην ινσουλίνη, να βελτιωθεί η υπεργλυκαιμία μετά τα γεύματα και να αποφύγουμε την υπερβολική αύξηση του βάρους.
• Άσκηση όπως περπάτημα μετά τα γεύματα (ακόμα και για 20 λεπτά) βοηθάει ιδιαίτερα στην ελάττωση της μεταγευματικής υπεργλυκαιμίας.
• Κίνδυνος υπογλυκαιμίας υπάρχει μόνο με παρατεταμένη άσκηση (πάνω από μια ώρα) σε θεραπεία με ινσουλίνη.
Γ) Έλεγχος Σακχάρου - Ποιοί είναι οι στόχοι:
Ο τακτικός έλεγχος του σακχάρου (τουλάχιστον 4 φορές την ημέρα) είναι απαραίτητος για να εκτιμήσουμε αν η θεραπευτική αγωγή είναι αποτελεσματική, χωρίς υπερβολική στέρηση. Το σάκχαρο πρέπει να ελέγχεται κάθε πρωί, πριν το φαγητό, και μια ώρα μετά από κάθε μεγάλο γεύμα. Τα επίπεδα του σακχάρου πρέπει να είναι:
- Το πρωί πριν το πρωινό: <95 mg/dl
- Μια ώρα μετά τα γεύματα: <130 mg/dl
Οι στόχοι αυτοί μπορεί να χρειασθεί να τροποποιηθούν κατά τη διάρκεια της κύησης ανάλογα με την ανάπτυξη του εμβρύου.
Δ) Έλεγχος Κετόνης: Απαραίτητος είναι επίσης και ο έλεγχος για την ύπαρξη κετόνης στα ούρα μετά την έναρξη της διατροφής. Οι υδατάνθρακες είναι η βασική πηγή ενέργειας για το σώμα. Αν η στέρηση των υδατανθράκων είναι υπερβολική τότε αρχίζουν να παράγονται κετόνες από την καύση του λίπους για παραγωγή ενέργειας. Αυτό σημαίνει ότι τόσο η έγκυος όσο και το έμβρυο, στερούνται και η πρόσληψη των υδατανθράκων πρέπει να αυξηθεί. Αν δεν μπορούμε να διατηρήσουμε τις τιμές του σακχάρου στο επιθυμητά πλαίσια μόνο με τη διατροφή και την άσκηση, χρησιμοποιούμε ινσουλίνη.
Ε) Συχνή επαφή με τον ενδοκρινολόγο/διαβητολογου και μαιευτική παρακολούθηση συμπεριλαμβανομένου κλινικού διαιτολόγου.
Για τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου:
Δρ Ελένη Π. Ανδρέου, RDΝ, LD
Κλινική Διαιτολόγος
Πρόεδρος Συ.Δι.Κυ.
Μέλος της Εθνικής Επιτροπής Διαβήτη