Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα

Ανακοίνωση Συνδέσμου Διαιτολόγων Κύπρου για τα Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα: τι πρέπει να γνωρίζουν οι καταναλωτές

Καθώς η επιστήμη καλπάζει προσπαθώντας να βελτιώσει την ποιότητα ζωής μας, η διατροφή αποτελεί ένα αναπόσπαστο μέρος της επιστημονικής προόδου. Η βιοτεχνολογία και η γενετική μηχανική αναπτύσσονται ραγδαία. Οφείλουμε εμείς σαν καταναλωτές να ελέγχουμε κατά πόσο αυτή η ραγδαία επανάσταση στην επιστήμη είναι προς όφελος της υγείας μας ή προς ζημιά.

Η βιοτεχνολογία ως επιστήμη δημιούργησε τα ΓΤ (γενετικά τροποποιημένα) τρόφιμα και τους ΓΤΟ (γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς). Τα γενετικά τροποποιημένα (ΓΤ) τρόφιμα (ή μεταλλαγμένα τρόφιμα) περιέχουν ή παράγονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ). Τα πιο διαδεδομένα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι το καλαμπόκι, η σόγια, το βαμβάκι, το ελαιοκράμβη, και τα ζαχαρότευτλα.

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα έδωσε έγκριση σε ορισμένα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα και οργανισμούς για εισαγωγή στην αγορά αφού έχουν διενεργηθεί αυστηροί έλεγχοι ασφαλείας των συγκεκριμένων προϊόντων (Journal of the European Union, 2003). Κάποια είδη εισαχθήκανε και στο μικρό μας κρατίδιο. Είναι αναμφίβολα ένα πολυσυζητημένο θέμα τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα και οι απόψεις διίστανται. Δημιουργήθηκαν παγκοσμίως δύο φανατικά αντίθετα στρατόπεδα, υπέρ ή κατά της χρήσης τους.

Τα ερωτήματα που εγείρονται είναι;

1. Γιατί να αλλάζει το γενετικό τους υλικό;
2. Ποια είναι τα πιθανά οφέλη από την χρήση και κατανάλωση τους;
3. Ποιοι οι πιθανοί βραχυπρόθεσμοι και μακροχρόνιοι κίνδυνοι των ΓΤ τροφών και ΓΤΟ
4. Αν αφήσουμε ανεξέλεγκτα την χρήση αυτών των οργανισμών και τροφίμων θα μπορέσει να διασφαλιστεί η ασφάλεια του οικοσυστήματος;

Τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα (genetically modified foods) είναι κλάδος της βιοτεχνολογίας(biotechnology). Tμήματα του DNA (γενετικό υλικό που καθορίζει τα χαρακτηριστικά του κάθε οργανισμού) μπορούν να εξαχθούν από ένα οργανισμό και να ενσωματωθούν σε άλλο οργανισμό προσδίδοντας καινούριες ιδιότητες. Αυτή η διαδικασία ένωσης τμημάτων DNA από ένα οργανισμό σε άλλο γίνεται τεχνητά, εκτός κύτταρου ή οργανισμού. Μετέπειτα, το ανασυνδυασμένο DNA (recombinant DNA) μπορεί να εισέλθει σε ένα κύτταρο και να πολλαπλασιαστεί από μόνο του ή να ενσωματωθεί στο χρωματόσωμα του κυττάρου.

To 1946, οι επιστήμονες Joshua Lederberg και Edward L.Tatum ανακάλυψαν ότι γενετικό υλικό μπορεί να μεταφερθεί από ένα βακτήριο σε άλλο. Στην συνέχεια το 1953, οι επιστήμονες James Watson και Francis Crick πρότειναν το μοντέλο (ladder – like double helix) για την δομή και αντιγραφή του DNA. Tο 1960, έγιναν αρκετές ανακαλύψεις για το τρόπο με το οποίο το DNA μπορεί να κατευθύνει την σύνθεση σημαντικών πρωτεϊνών (γονιδίων) (Tortora, Funke & Case, 2001).

Στην συνέχεια το 1973, οι επιστήμονες Stanley Cohen and Herbert Boyer ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν την βιοτεχνολογία. Προσπαθώντας να ανακαλύψουν με ποιο τρόπο θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους ασθενείς με διαβήτη, πήραν γενετικό υλικό και το μετέφεραν σε άλλο οργανισμό (η λεγόμενη ιστορία της ινσουλίνης). Μετέπειτα, το 1980 ξεκινά μία τεράστια σειρά από βιοτεχνολογικά πειράματα. Το 1994, το FDA εγκρίνει για πρώτη φόρα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, τις ντομάτες Flavr Savr (California company Calgene). Οι συγκεκριμένες ντομάτες διατηρούνταν φρέσκες για πιο πολύ χρονικό διάστημα. Μετά από λίγο χρονικό διάστημα εγκρίθηκαν γενετικά τροποποιημένα φασόλια σόγιας και καλαμπόκι. Το 1983, εγκρίθηκαν 18 θητείες ΓΤΟ. (DuPoint Biotechnology, 2007).

Πιθανά πλεονεκτήματα από την χρήση ΓΤ τρόφιμα & ΓΤΟ:

1. Μείωση των θανάτων λόγω υποσιτισμού, εφόσον τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα θα μπορούν να παραχθούν σε ποιο μεγάλη ποσότητα και πιο γρήγορα (IFIC Foundation Media Guide on Food Safety and Nutrition, 2007).
2. Μείωση στην χρήση των φυτοφαρμάκων εφόσον οι ΓΤΟ θα είναι πιο ανθεκτικοί.
3. Η βιομηχανία φαρμάκων είναι σε θέση να παράγει και να πουλά φαρμακευτικά σκευάσματα σε μειωμένο κόστος (ΑDA announcement, 2007).
4. Βελτιωμένη την θρεπτική τους αξία. Π.χ. Ρύζι με προ - Βιτ. Α (beta carotene) και σίδερο, κάτι που θα μπορούσε να βοηθήσει τις κοινότητες με φτωχή διατροφή (FAO, 2007).

Πιθανά μειονεκτήματα των ΓΤΟ & ΓΤ τρόφιμα:

1. Ορισμένοι επιστήμονες επισήμαναν εμφάνιση αλλεργιών, π.χ. ένας κτηνοτρόφος στο .Michigan, HΠΑ, επισήμανε ότι οι κότες τους μετά από κατανάλωση ΓΤ καλαμποκιού παρουσίασαν μείωση στην παραγωγή αυγών και ασυνήθιστη συμπεριφορά σε σχέση με το παρελθόν που δεν τρέφονταν με ΓΤ τρόφιμα (The Organic & Non-GMO Report June 2007).
2. Η ασφάλεια και ο έλεγχος των ΓΤΟ και ΓΤ τροφίμων είναι αρκετός για να καθησυχάσει τους καταναλωτές?
3. Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις των ΓΤ τροφίμων είναι προς το παρόν άγνωστες. Θα πρέπει να περάσουν αρκετά χρόνια με την βοήθεια της επιστήμης για να γίνουν φανερές οι επιπτώσεις της βιοτεχνολογίας στον οργανισμό μας άλλα και στο οικοσύστημα
4. Πιθανή καταστροφή της αλυσίδας του οικοσυστήματος. Γύρη από ΓΤΟ μεταφέρεται από τις μέλισσες, τα πουλιά ή τον άνεμο σε γειτονικές βιολογικές καλλιέργειες και τις μολύνει. Έτσι η καλλιέργεια βιολογικών προϊόντων πιθανώς να μην είναι εφικτή εφόσον οι εκτάσεις στην χώρα μας είναι μικρές και εύκολα επιμολύνονται από άλλες καλλιέργειες.
5. Τα ΓΤ τρόφιμα και ΓΤΟ εφόσον παράγονται από μεταφορά του DNA, τότε η βιοτεχνολογία ανεξέλικτα μπορεί να δημιουργήσει ό,τι παράξενο και απροσδιόριστο επιθυμεί. Εγείρεται το σοβαρό θέμα της βιοηθικής. Π.χ. γονίδια σκορπιού σε ντομάτες και γονίδια ψαριού σε φράουλες. Όλη αυτή η χημεία μήπως θα δημιουργήσει μεγάλη σύγχυση και χάος στην φύση μας; (Σύνδεσμος Καταναλωτών Κύπρου, 2004).

Αναγνώριση των ΓΤ τροφίμων και ΓΤΟ:

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) μετά από πολλή μελέτη αποφάσισε να επιτρέψει την εισαγωγή και επεξεργασία των ΓΤ τροφίμων και ΓΤΟ. Στο παρελθόν εγκρίθηκαν 17 ΓΤΟ, καλαμπόκι και σόγια ως τρόφιμα, και επίσης επεξεργασμένα τρόφιμα που περιέχουν λάδια από ΓΤ ελαιοκράμβη και σπέρματα βαμβακιού. Στις 19 Ιουλίου του 2004 δόθηκε από την ΕΕ η πρώτη έγκριση για ΓΤΟ με βάση τη νέα νομοθεσία.

Βάση του κανονισμού 1829/2003, η σήμανση γίνεται με την αναγραφή των λέξεων ̋ γενετικά τροποποιημένα̏ ή ̋ παράγεται από γενετικά τροποποιημένο (ονομασία του συστατικού). Τα τρόφιμα που περιέχουν ΓΤ υλικό σε ποσοστό μέχρι 0.9% εξαιρούνται από την υποχρεωτική σήμανση. Η σήμανση γίνεται στην ετικέτα του ΓΤ τρόφιμου ή με συνοδευτικό έγγραφο σε όλα τα στάδια της διάθεσης ΓΤΟ.

Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζεται το δικαίωμα του καταναλωτή στο να επιλέξει ή όχι τα ΓΤ προϊόντα, αναλόγως των πιστεύω του και των γνώσεων του.

Ποιος ο ρόλος του διαιτολόγου/κλινικού διαιτολόγου-διατροφολόγου:

Ο διαιτολόγος/κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος είναι ο άμεσος δότης επιστημονικών πληροφοριών στα θέματα της διατροφής. Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην διατροφική αντιμετώπιση για διαφύλαξη της υγείας του ατόμου και στην πρόληψη πολλών προβλημάτων υγείας. Ο κάθε καταναλωτής μπορεί να συμβουλευτεί το εγγεγραμμένο διαιτολόγο/κλινικό διαιτολόγο-διατροφολόγο για τα ΓΤ τρόφιμα.

Η επιστήμη συνεχώς προχωρά έτσι και η διατροφική αντιμετώπιση βελτιώνεται συνεχώς. Με το πέρασμα κάποιων δεκαετιών, λόγω της αύξησης των επιστημονικών αποτελεσμάτων, ας ελπίσουμε ότι θα αναγνωριστούν τα ακριβής μακροχρόνια συμπτώματα των ΓΤ τροφών στην ανθρωπότητα.

Πηγές:

• ADA announcement: Agriculture and Food Biotechnology, 2006. www.eatright.org
• DuPoint Biotechnology, 2007
• http://www2.dupont.com/Biotechnology/en_US/intro/history.html
• http://en.wikipedia.org/wiki/Genetically_modified_food
• FAO. biotech-website@fao.org
• IFIC Foundation Media Guide on Food Safety and Nutrition, 2007.http://ific.org/food/biotechnology
• Κυπριακός Σύνδεσμος Καταναλωτών.
• Official Journal of the European Union, 2003.
• The Organic & Non-GMO Report, June 2007.
• Tortora, Funke & Case. Microbiology: An Introduction. 7th Edition, 2001, USA.
• Υπουργείο Γεωργίας Κύπρου. www.moa.gov.cy/moa/Agriculture.nsf

Για το Σύνδεσμο Διαιτολόγων Κύπρου

Μαρία Χ. Αττιπά
Κλινικός Διαιτολόγος, R.D. (U.S.A)