Ανακοίνωση Συνδέσμου Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου για την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη (14/11/2019), Θέμα: "Διαβήτης: Προστάτεψε την οικογένεια σου"

Η Παγκόσμια Ημέρα για τον Διαβήτη γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 14 Νοεμβρίου, με πρωτοβουλία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη και υπό την αιγίδα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. Στόχος είναι να ευαισθητοποιήσει και να ενημερώσει το παγκόσμιο κοινό για την ύπουλη αυτή αρρώστια, η οποία προκαλεί το θάνατο τουλάχιστον 3.000.000 ανθρώπων ετησίως.

Ο Σακχαρώδης Διαβήτης είναι μία χρόνια πάθηση, που εμφανίζεται όταν το πάγκρεας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη (Τύπου 1) ή όταν ο οργανισμός δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά την παραγόμενη ινσουλίνη (Τύπου 2). Η Ινσουλίνη είναι μια ορμόνη, που επιτρέπει στα κύτταρα να πάρουν το σάκχαρο από το αίμα και να το χρησιμοποιήσουν ως πηγή ενέργειας.

Η πρόληψη, σε συνδυασμό με τη σωστή διατροφή, την άσκηση, αλλά και τα φάρμακα, μπορούν να βοηθήσουν στη ρύθμιση του σακχαρώδη διαβήτη.

Ο διαβήτης αφορά κάθε οικογένεια:

• Πάνω από 425 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σήμερα με διαβήτη. Οι περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις είναι Διαβήτης τύπου 2, η οποία μπορεί να προληφθεί σε μεγάλο βαθμό μέσω της τακτικής σωματικής άσκησης, της υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής και της προώθησης υγιούς περιβάλλοντος διαβίωσης. Οι οικογένειες έχουν να διαδραματίσουν βασικό ρόλο στην αντιμετώπιση των τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου για Διαβήτη τύπου 2 και πρέπει να διαθέτουν την εκπαίδευση, τους πόρους και το περιβάλλον για να εφαρμόσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής.
• 1 στους 2 ανθρώπους που ζουν σήμερα με Διαβήτη είναι αδιάγνωστος. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι σημαντικές για την πρόληψη των επιπλοκών του Διαβήτη και την επίτευξη υγιεινών αποτελεσμάτων. Όλες οι οικογένειες επηρεάζονται από τον Διαβήτη και έτσι η συνειδητοποίηση των συμπτωμάτων και των παραγόντων κινδύνου για όλους τους τύπους Διαβήτη είναι ζωτικής σημασίας για την έγκαιρη διάγνωση του.
• Ο Διαβήτης μπορεί να υποβάλει σε οικονομική φόρτιση  το άτομο και την οικογένεια. Σε πολλές χώρες, το κόστος της ένεσης ινσουλίνης και η παρακολούθηση, από μόνη της μπορεί να καταναλώσει το ήμισυ του μέσου διαθέσιμου εισοδήματος της οικογένειας και η τακτική και προσιτή πρόσβαση σε βασικά φάρμακα για το Διαβήτη δεν είναι εφικτή για πάρα πολλούς. H βελτίωση της πρόσβασης σε προσιτά φάρμακα και η  φροντίδα για το Διαβήτη είναι άμεση ανάγκη προκειμένου να αποφευχθεί το αυξημένο κόστος για το άτομο και την οικογένεια, το οποίο επηρεάζει τα αποτελέσματα της υγείας.
• Λιγότερο από 1 στα 4 μέλη της οικογένειας έχουν πρόσβαση σε προγράμματα εκπαίδευσης Διαβήτη. Η στήριξη της οικογένειας στη φροντίδα του Διαβήτη έχει αποδειχθεί ότι έχει ουσιαστική επίδραση στη βελτίωση των αποτελεσμάτων της υγείας για τα άτομα με Διαβήτη. Συνεπώς, είναι σημαντικό να είναι προσπελάσιμη σε όλους τους διαβητικούς και τις οικογένειές τους η διαρκής αυτοδιαχείριση του Διαβήτη και η υποστήριξή τους να μετριάσουν τις συναισθηματικές επιπτώσεις της νόσου που μπορεί να οδηγήσουν σε ηττοπαθή ποιότητα ζωής.

Διαβήτης και σωστή διατροφή είναι συναφή, με στόχο την καλή υγεία του οργανισμού μας. Συγκεκριμένα, η μεσογειακή διατροφή αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι στη σωστή ρύθμιση του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1 και 2. Εξίσου σημαντικοί παράγοντες είναι η φαρμακευτική συμμόρφωση, η άσκηση, καθώς και ο τακτικός έλεγχος των τιμών του σακχάρου αίματος.

Οι επαγγελματίες υγείας γνωρίζουν πλέον ότι ακολουθώντας τα άτομα με διαβήτη τη μεσογειακή διατροφή, όπως άλλωστε και οι υγιείς, μπορεί:

να διατηρήσουν τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα σε φυσιολογικά επίπεδα
να περιορίσουν κατά πολύ τον κίνδυνο υπογλυκαιμίας
να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο στεφανιαίας νόσου, μέσω της μείωσης χοληστερόλης τριγλυκεριδίων στο αίμα και της αρτηριακής πίεσης

Διατροφικές συστάσεις για άτομα με διαβήτη

1. Διαβήτης και διατροφή: απαραίτητα τα συχνά και τακτικά γεύματα

Τα συχνά και τακτικά γεύματα είναι η βασικότερη σύσταση που δίνεται σε όλους. Έχει άμεση σχέση με τον τρόπο λήψης της φαρμακευτικής αγωγής (δισκία από το στόμα ή ινσουλίνη).

Είναι σημαντικό ότι τα άτομα με διαβήτη να λαμβάνουν τρία κύρια γεύματα και δυο έως τρία ενδιάμεσα.

2. Υδατάνθρακες: είναι ένοχοι για την διατροφή

Οι υδατάνθρακες αποτελούν ακόμη και σήμερα τους συνήθεις υπόπτους στη διατροφή των διαβητικών. Ο λόγος είναι ότι μπορεί να αυξήσουν τα επίπεδα της γλυκόζης (σακχάρου) στο αίμα.

Τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες είναι το ψωμί, τα παξιμάδια, τα μακαρόνια, το ρύζι, τα δημητριακά, οι πατάτες, τα φρούτα και οι χυμοί, τα λαχανικά, τα όσπρια, τα λαδερά, η ζάχαρη, το μέλι, η σοκολάτα και γενικά όλα τα γλυκά.

Από την άλλη, υπάρχουν και οι σύνθετοι υδατάνθρακες, όπως το μαύρο ψωμί ή το πολύσπορο, τα ζυμαρικά ολικής αλέσεως και το μη αποφλοιωμένο ρύζι. Περιέχουν φυτικές ίνες και έτσι απορροφώνται βραδύτερα χωρίς να προκαλούν σκαμπανεβάσματα στα επίπεδα γλυκόζης του αίματος μεταγευματικά. Καθημερινά χρειάζονται περίπου 25-30 γρ. φυτικών ινών.

3. Οι πρωτεΐνες στην διατροφή για διαβήτη

Από τα πρωτεϊνούχα τρόφιμα συνιστάται συχνότερα η κατανάλωση ψαριού, όπως ο σολομός, το σκουμπρί και η σαρδέλα, το κοτόπουλο (χωρίς δέρμα), η γαλοπούλα και το άπαχο μοσχαρίσιο ή χοιρινό κρέας, τα ημιάπαχα γαλακτοκομικά και τα τυριά με χαμηλά λιπαρά.

Και αυτό γιατί υπάρχουν ενδείξεις ότι η υπερβολική κατανάλωση πρωτεϊνών αυξάνει τη μικρολευκωματινουρία – ένα πρώιμο στάδιο διαβητικής νεφρικής βλάβης.

4. Περιορισμός των λιπών στην διατροφή για διαβήτη

Με στόχο την πρόληψη των καρδιοαγγειακών νοσημάτων, που είναι πολύ συχνά στα διαβητικά άτομα, κρίνεται σημαντικός ο αυστηρός περιορισμός της πρόσληψης κορεσμένου (ζωικού) λίπους που περιέχεται από το κόκκινο κρέας, το πλήρες γάλα και τα προϊόντα του.

Χρησιμοποιήστε κατά προτίμηση το ελαιόλαδο στα γεύματά σας. Η μειωμένη και ποιοτικότερη πρόσληψη λιπαρών, σε ποσοστό 25-35% της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης, ανάλογα με την ηλικία, αποτελεί βασικό άξονα της διαιτητικής πρόσληψης στον ΣΔ. Παράλληλα με την αντικατάσταση των «κακών» λιπαρών, συστήνεται η πρόσληψη μονο- και πολυακόρεστων λιπαρών, και μάλιστα στις τελευταίες συστάσεις προτείνεται ακόμα και η υψηλότερη θερμιδική συμμετοχή των λιπαρών, εις βάρος των υδατανθράκων, αρκεί να γίνεται μέσα από την υψηλότερη πρόσληψη ελαιόλαδου και ωμέγα- 3 λιπαρών, κρατώντας έξω από τη δίαιτα τηγανητά τρόφιμα, αρτοσκευάσματα, (κρουασάν, κουλούρια, κράκερ, κέϊκ κ.ά).

5. Διαβήτης και διατροφή: προσοχή στο αλάτι

Όσον αφορά στο αλάτι, η γενική σύσταση είναι λιγότερα από 6 γρ. αλάτι (συχνά αναγράφεται στις συσκευασίες των τροφίμων ως NaCl ή νάτριο) την ημέρα. Εάν όμως ένας διαβητικός έχει υπέρταση, πρέπει να καταναλώνει λιγότερα από 2,4 γρ. αλάτι την ημέρα, ενώ αν έχει ήπια νεφροπάθεια 2 γρ την ημέρα.

6. Αλκοόλ και διαβήτης

Η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ επιτρέπεται στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να μην συνυπάρχει άλλη πάθηση που να την καθιστά απαγορευτική.

Στην περίπτωση που ο πάσχων είναι υπέρβαρος, έχει υπέρταση ή έχει αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων στο αίμα, συνιστάται η αποφυγή της κατανάλωσης αλκοόλ.

Ειδικά στους ινσουλινοεξαρτώμενους διαβητικούς, το αλκοόλ πρέπει να καταναλώνεται πάντα με συνοδεία φαγητού. Ο κανόνας που ισχύει για τη λήψη οινοπνεύματος, από άτομα με ΣΔ, αφορά την κατανάλωση της με μέτρο, όχι όμως από υπέρβαρα ή υπερτασικά άτομα, άτομα με ιστορικό νευροπάθεια, ηπατοπάθειας ή παγκρετατίτιδας και πάντα μετά από ή παράλληλα με τη λήψη. Συγκεκριμένα, οι ισχύουσες συστάσεις δίνουν μέχρι 1 μονάδα αλκοόλης για τις γυναίκες και μέχρι 2 για τους άντρες ημερησίως (όταν αναφερόμαστε σε μια μονάδα αλκοόλης (unit) αυτή είναι ίση με 355 ml μπύρας, 150 ml κρασιού, 45 ml λικέρ και περιέχει 15 γραμμάρια αλκοόλης).

7. Αναλογία θρεπτικών συστατικών

Στα σύγχρονα διαιτολόγια για τον διαβήτη, οι υδατάνθρακες δεν απαγορεύονται και έχουν τη θέση τους σε ποσοστό 40-55%. Απλά, συστήνονται πλέον τρόφιμα υψηλά σε ίνες και με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη. Τρόφιμα όπως η πατάτα, το ψωμί και τα ζυμαρικά ενσωματώνονται στο συνολικό διαιτολόγιο, χωρίς να θεωρούνται «διατροφικό λάθος». Ακόμη και τα απλά σάκχαρα συστήνονται σε ποσοστό έως 10%. Ένας καλός γλυκαιμικός έλεγχος, ειδικά σε ινσουλινοεξαρτώμενα άτομα με διαβήτη και άτομα σε εντατικοποιημένα σχήματα ινσουλίνης ή σε αντλία, απαιτεί το συστηματικό υπολογισμό των υδατανθράκων των γευμάτων, μέσω της μέτρησης των γραμμαρίων ή της χρήσης των ισοδυνάμων.

H σωστή και ολοκληρωμένη εκπαίδευση του ασθενούς πάνω στα γραμμάρια των υδατανθράκων ή τα ισοδύναμα τους, σε συνεργασία με το ειδικό επιστημονικό προσωπικό, μπορεί να διευκολύνει την γλυκαιμική ρύθμιση, αλλά και την απελευθέρωση του διαιτολογίου (πάντα όμως με βάση την ύπαρξη του ΣΔ και τις γενικές αρχές της δίαιτας που αυτός επιβάλλει). Η σύσταση για την πρόσληψη συνολικών πρωτεϊνών είναι 15-20% της συνολικής προσλαμβανομένης ενέργειας. Γνωρίζοντας ότι η διαιτητική πρωτεΐνη μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της ινσουλινικής αντίδρασης, χωρίς ταυτόχρονη αύξηση των επιπέδων γλυκόζης του αίματος, οι ισχύουσες συστάσεις αναφέρουν ότι δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της οξείας ή την πρόληψη της βραδινής υπογλυκαιμίας. Τα άτομα με ΣΔ θα πρέπει να αποφεύγουν να ακολουθούν για μεγάλο διάστημα, διαιτολόγια υψηλά σε πρωτεΐνη, ως μέσο για την απώλεια του σωματικού βάρους, όσο οι μελέτες πάνω στις μακροχρόνιες επιπτώσεις πρωτεϊνικής πρόσληψης μεγαλύτερης του 20% δεν έχουν δώσει ακόμα ξεκάθαρα αποτελέσματα, κυρίως για τη νεφρική λειτουργία.

8. Είδος διαιτών / διατροφών

Η απώλεια βάρους είναι ίσως η πρώτη σύσταση που δίνεται πάντα στα άτομα με διαβήτη τύπου 2 κυρίως, για να μειωθεί η αντίσταση της ινσουλίνης. Αν και παλιότερα για αυτή την απώλεια συστήνονταν μόνο συμβατικές υποθερμιδικές και χαμηλές σε λίπος δίαιτες, με κατώτερη πρόσληψη υδατανθράκων τα 130 γραμμάρια ανά ημέρα, σήμερα οι μεγάλοι οργανισμοί όπως η Αμερικάνικη Ακαδημία Διατροφής και Διαιτολογίας, συστήνουν ακόμα και διαιτολόγια χαμηλών υδατανθράκων (low-cab), έως και για έναν χρόνο.

9.Άσκηση & σωματική δραστηριότητα 

Πλέον, παράλληλα με τις διατροφικές αλλαγές, συστήνεται και η αλλαγή του συνολικού τρόπου ζωής, με απώλεια βάρους (7-10%) και συστηματική φυσική δραστηριότητα (στόχος για τουλάχιστον 150 λεπτά/εβδομάδα). Τα άτομα με διαβήτη ωθούνται στο να γίνουν πιο δραστήρια στην καθημερινότητά τους, δεδομένου ότι η κίνηση-άσκηση έχει θετικότατες επιπτώσεις στο συνολικό γλυκαιμικό έλεγχο, αλλά και στην προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος.

10. Πρόληψη διαβήτη τύπου 2 & Σωματικό βάρος

Δεδομένου ότι η μέτρια απώλεια βάρους μειώνει την αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης, συστήνεται πλέον σε όλα τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (με τιμή σακχάρου νηστείας > 100 mg/dl ή με 2-ωρες μεταγευματικές τιμές σακχάρου άνω του 140 mg/dl) και τιμές γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c) 5,7-6,4%. Για τα άτομα αυτά, ακόμη και μια μέτρια απώλεια βάρους, που δεν ξεπερνά το 7-10% του αρχικού βάρους είναι αποδοτική, πάντα βέβαια σε συνδυασμό με φυσική δραστηριότητα, 150 λεπτά/εβδομάδα π.χ. καθημερινό περπάτημα.

Για τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου:

Δρ Ελένη Π. Ανδρέου, RDΝ, LD

Κλινική Διαιτολόγος 

Πρόεδρος Συ.Δι.Κυ.

Μέλος της Εθνικής Επιτροπής Διαβήτη