Ανακοίνωση Συνδέσμου Διαιτολόγων Κύπρου για τα Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα

Η επιστήμη της Γενετικής Μηχανικής ασχολείται με την τεχνητή τροποποίηση (πρόσθεση και αφαίρεση) των γονιδίων ενός οργανισμού. Τα γονίδια περιέχουν τις πληροφορίες που καθορίζουν τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες όλων των οργανισμών και συνολικά αποτελούν το DNA του κάθε οργανισμού. Το DNA του κάθε οργανισμού μεταφέρεται από γενιά σε γενιά δίνοντας έτσι τα χαρακτηριστικά του κάθε είδους. Η γενετική τροποποίηση ή γενετική μηχανική αναγνωρίζει συγκεκριμένα γονίδια και την λειτουργία τους, τα απομονώνει και τα πολλαπλασιάζει και τελικά τα ενσωματώνει-προσθέτει σε κύτταρα-στόχους. Μερικά από τα κύτταρα-στόχοι περιέχουν το νέο γονίδιο στο DNA τους και μεγαλώνουν σε ολοκληρωνομένους σπόρους και φυτά έχοντας αυτό το καινούργιο γονίδιο.

Γιατί χρησιμοποιείται η γενετική μηχανική στα τρόφιμα?

Η αναγκαιότητα χρήσης των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων στο εγγύς μέλλον υπάρχει λόγω της 

- συνεχής αύξησης του πληθυσμού - μέχρι το έτος 2050 πέραν των 9 δισεκατομμυρίων
- σταθερής μείωσης της έκτασης καλλιεργήσιμης γης
- σταθερής αύξησης στην οικονομία για τον περισσότερο πληθυσμό
- αυξημένης ανάγκης για γρήγορη και αβλαβή παραγωγή τροφίμων

Η εισαγωγή κάποιων γονιδίων σε ένα οργανισμό τροφίμων δημιουργεί σπόρους ή φυτά που μεγαλώνουν πιο γρήγορα, γίνονται πιο μεγάλα ή γίνονται πιο ανθεκτικά στα έντομα όσο μεγαλώνουν.

1. Ανεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα - Σόγια και καλαμπόκι. Αυτά επιβεβαιώνουν μικρότερη χρήση ζιζανιοκτόνου και άρα μεγαλύτερη σοδειά με αυξημένο κέρδος τόσο από την εξοικονόμηση από το κόστος του ζιζανιοκτόνου όσο και από το χρόνο και ενέργεια που χρειάζεται για να εφαρμοστεί το ζιζανιοκτόνο.

2. Αντίσταση σε έντομα - Καλαμπόκι, πατάτες και βαμβάκι. Αυτά περιλαμβάνουν το γονίδιο Bt το οποίο παράγει μια σειρά από πρωτεΐνες τοξικές στα έντομα αλλά αβλαβείς στους άλλους οργανισμούς. Με την χρήση τους έχει μειωθεί δραστικά η χρήση των εντομοκτόνων.

3. Ελεγχόμενη ωρίμανση - Ντομάτα. Μια από τις πρώτες εφαρμογές της γενετικής μηχανικής στην οποία η ωρίμανση της σοδειάς ελέγχεται με την αναστολή της παραγωγής της πεκτινάσης.

Μελλοντικά η χρήση της γενετικής μηχανικής θα αποφέρει σοδειές που θα αυξήσουν την αποτελεσματικότητα της παραγωγής, θα βελτιώσουν την παραγωγή, θα μειώσουν τις προσθήκες (εντομοκτόνων, ζιζανιοκτόνων κτλ) και θα αυξήσουν την αντίσταση σε παθήσεις / αρρώστιες.

Στο μέλλον η γενετική μηχανική θα χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή διατροφικά βελτιωμένων τροφίμων. Για παράδειγμα:

1. High-oleic soyabean. Σόγια με βελτιωμένο προφίλ λιπαρών οξέων - 80% μονοακόρεστα και μειωμένα κορεσμένα και πολυακόρεστα. Εκτός από τις επιθυμητές διατροφικές του ιδιότητες το λάδι αυτό είναι πολύ ανθεκτικό στην οξείδωση, δεν χρειάζεται υδρογωνοποίηση (και άρα παραγωγή τρανσ-λιπαρών οξέων που αυξάνουν την χοληστερόλη) και είναι κατάλληλο για τηγάνισμα.

2. Σοδειές καλαμποκιού (αραβόσιτου) πλούσιες σε λυσίνη και μεθειονίνη που θα χρησιμοποιούνται σαν ζωοτροφή με βελτιωμένη αποτελεσματικότητα. Επίσης σόγια και καλαμπόκι με μειωμένο phytate για βελτιωμένη διαθεσιμότητα φωσφόρου και μείωση της μόλυνσης του περιβάλλοντος.

3. Χρυσό Ρύζι - golden rice με αυξημένα επίπεδα προβιταμίνης Α και σιδήρου. Η συμπερίληψη του στην διατροφή θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα της έλλειψης βιταμίνης Α και κατ’επέκταση τύφλωσης που μαστίζει πολλούς φτωχούς ανθρώπους στην Ασία.

Ωφελήματα:

- Αυξημένη παραγωγικότητα σοδειάς από παραγωγή φαρμάκων και ενζύμων
- Φυτά με ικανότητα να χρησιμοποιούν το ατμοσφαιρικό άζωτο για την διατροφή τους παρά να βασίζονται σε λιπάσματα που μολύνουν το περιβάλλον.
- Ανθεκτικά φυτά που δεν χρειάζονται συνεχή ψεκάσματα με φυτοφάρμακα που επίσης μολύνουν το περιβάλλον.
- Φυτά πιο παραγωγικά, ποικιλίες με νέες γεύσεις, προϊόντα ανθεκτικά στην αποθήκευση χωρίς αλλοιώσεις.
- Ζώα ελεύθερα γενετικών παθήσεων.
- Ζώα που παράγουν περισσότερο γάλα.
- Ζώα με καλύτερο και πιο υγιεινό κρέας.
- Άνθρωπος ελεύθερος γενετικών παθήσεων.  

Ανησυχίες

Επιστημονικές

- Γενετικά τροποποιημένα φυτά με επιθυμητά χαρακτηριστικά μπορεί να αποδεικτούν μελλοντικά ότι είναι ανεξέλεγκτα ζιζάνια
- Η γύρης των γενετικά τροποποιημένων φυτών μπορεί να μεταφερθεί από τον άνεμο και να επηρεάσει γειτονικές φυτείες με απρόβλεπτες συνέπειες.
- Τα γενετικά τροποποιημένα βακτηρίδια μπορεί να προκαλέσουν απρόβλεπτα προβλήματα αν αφεθούν ελεύθερα κατά λάθος ή με άλλο τρόπο στο περιβάλλον.
- Τα γονίδια που μεταφέρθηκαν σε άλλους οργανισμούς θα παραμείνουν τα ίδια?
- Ποιες είναι οι επιπτώσεις αν το γονίδιο που μεταφέρθηκε σε άλλο οργανισμό αναπτύξει την ικανότητα να μεταφέρεται από μόνο του σε άλλους οργανισμούς?
- Ποιοι είναι οι κίνδυνοι από την χρήση φαρμάκων, ορμονών και ενζύμων που παράγονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς?  

Ηθικές

- Έχουμε το δικαίωμα να επεμβαίνουμε στη φύση? Κάπως αργά διότι από παλιά χρόνια η διασταυρωμένη αναπαραγωγή φυτών και ζώων έγινε αποδεκτή.
- Η γενετική τροποποίηση επιτρέπει τη μεταφορά γονιδίων από τον άνθρωπο από βακτήρια σε φυτά.

Αποδοχή από κοινή γνώμη

Βάση του Dr. Martin Levermore που μίλησε σε πρόσφατο συνέδριο διαιτολογίας για το θέμα, η Ευρωπαϊκή κοινωνία έχει προς το παρών απορρίψει την εφαρμογή της γενετικής μηχανικής στην παραγωγή τροφίμων για διάφορους λόγους:

- γενική καχυποψία για μεγάλες επιχειρήσεις, ιδιαίτερα αμερικανικές
- αίσθημα δυσπιστίας προς την επιστήμη και καινούργια ευρήματα
- λιγότερη συμπάθεια από Βορειοευρωπαίους παρά Αμερικανούς προς γεωργούς για την έκβαση της εργασίας τους και την δυσκολία αυτής
- έλλειψη εμπιστοσύνης στην ικανότητα των κυβερνητικών φορέων των διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών στο να προστατεύουν τον καταναλωτή - δεν υπάρχει ανάλογο ευρωπαϊκό σώμα όπως το FDA (Food and Drug Administration) της αμερικής που να είναι υπεύθυνο για την προστασία του καταναλωτή
- μεγάλη ανησυχία σε θέματα ασφάλειας τροφίμων (ιδιαίτερα μετά την πάθηση τρελών αγελάδων και τις διοξίνες)
- ανησυχίες για το περιβάλλον, τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις και την παγκοσμιοποίηση

Υπάρχει επίσης μεγάλη συζήτηση διεθνώς γύρω από το θέμα της σήμανσης των τροφίμων που προέρχονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς και αν θα πρέπει να είναι αναγκαστική ή όχι. 

Η τελευταία οδηγία από το FDA λέει ότι ένα προϊόν πρέπει να αναγράφει ότι προέρχεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς όταν οι ιδιότητες του διαφέρουν ουσιαστικά από το αρχικό προϊόν (πχ διατροφικά αυξημένη περιεκτικότητα κάποιας βιταμίνης ή θρεπτικού συστατικού). Αν όμως το προϊόν είναι το ίδιο τότε δεν είναι αναγκαία η αναγραφή της μεθόδου καλλιέργειας του τροφίμου.

Οι κανονισμοί σήμανσης στην Κύπρο, εναρμονισμένοι με την σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΚΔΠ 258/2002 Παράρτημα 10), καθορίζουν ότι ένα τρόφιμο πρέπει να περιλαμβάνει τις ενδείξεις ότι περιέχει συστατικό το οποίο παράγεται από υλικό που έχει παραχθεί από γενετικά τροποποιημένους σπόρους σόγιας ή γενετικά τροποποιημένο αραβόσιτο ή άλλο νεωτεριστικό υλικό που προέρχεται από άλλους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς ή πρόσθετο ή άρτυμα που περιέχει γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς.

Η γενετική μηχανική μπορεί να βοηθήσει την κοινωνία διατροφικά εφόσον γίνεται με ασφαλή τρόπο.

Για το Σύνδεσμο Διαιτολόγων Κύπρου,
Γεωργία Τσιάππα
Κλινική Διαιτολόγος, Αντιπρόεδρος