Ανακοίνωση Συνδέσμου Διαιτολόγων Κύπρου σε συνεργασία με τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Επιστημόνων /Τεχνολόγων Τροφίμων για τα φύλλα ελιάς

Ευεργετήματα φύλλων ελιάς : Μύθος ή Πραγματικότητα

Μπορεί η χρησιμότητα των φρέσκων φύλλων της ελιάς να ήταν γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων, τι γίνεται όμως σήμερα;  Παραδοσιακά τα φύλλα ελιάς  χρησιμοποιείτο ως:

1. Χυμός αυτών των φύλλων.
2. Ωμά, τρυφερά, προς μάσηση.
3. Αφέψημα (π.χ. όπως το τσάι), ακόμα και όταν ξεραθούν.

Η μεσογειακή ελιά  που είναι ενδημικό φυτό (και συγκεκριμένα η Κυπριακή ποικιλία - Olea europa),  θεωρείται το ευλογημένο δέντρο που ζει πάνω από έξι χιλιάδες χρόνια, προσφέροντας το πολύτιμο ελαιόλαδο για τη μακροζωία στους λαούς της Μεσογείου και όχι μόνο.  Ο καρπός, το λάδι και σε μερικές περιπτώσεις τα φύλλα της ελιάς κατέχουν σημαντική θέση στη γεωργία, τη διατροφή και την παραδοσιακή φαρμακοποιία και ιατρική πολλών χωρών κυρίως της Μεσογείου.

Ο καρπός της ελιάς και το λάδι συμφώνα με ιστορικά συγγράμματα, αποτελούσαν τα βασικά διατροφικά στοιχεία των αρχαίων Ελλήνων, στα οποία αποδίδανε τη μακροζωία τους και τη διαφάνεια του πνεύματός τους. Εξάλλου, η ελιά ήταν το ιερό δέντρο της θεάς της Σοφίας, της Αθηνάς.

Τι φανερώνει η ιστορική αναδρομή  των φύλλων της ελιάς στην ιατρική, διατροφή και φαρμακολόγια  και πως πρέπει να αξιολογείται;

Στα φύλλα της ελιάς όπως και στον καρπό και στο λάδι, περιέχονται αρκετές φαινολες* και παράγωγα τους καθώς και αλλά θρεπτικά συστατικά ( βλ. πίνακα 1). Η ελαιοευρωπαΐνη (oleuropein) και η υδροξυτυροσόλη (3,4-διυδροξυ-φαινυλαιθανόλη) θεωρούνται οι σημαντικότερες από τις ενώσεις αυτές. Μεταξύ άλλων στο εκχύλισμα των φύλλων της ελιάς έχουν απομονωθεί επίσης και άλλοι 3,4-διυδροξυφαινυλεστέρες και γλυκοζίδια φλαβονοειδών κυρίως της ρουτίνης και λουτεολίνης (1,2,15). Η ελαιοευρωπαΐνη υπάρχει και στον καρπό της ελιάς, είναι το πικρό συστατικό που καταστρέφεται με την επεξεργασία του ελαιοκάρπου. Οι ουσίες αυτές έχουν καταγραφεί για τις αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες (3), ενώ θεωρείται υπεύθυνες για την αντοχή του δέντρου κατά των βλαβών από έντομα και βακτήρια. Πάντως το συνολικό εκχύλισμα των φύλλων της ελιάς, εμφανίζει μεγαλύτερη αντιοξειδωτική ικανότητα από τα δύο αυτά συστατικά (2).   Είναι φανερό ότι πολλά  από τα συστατικά του φύλλου της ελιάς  υπάρχουν στον καρπό και στο λάδι της ελιάς (4).

Συνοπτικά, η πρώτη αναφορά για τη χρήση των φύλλων της ελιάς στην ιατρική χρονολογείται από το 1854, όταν ο Hanbury ανέφερε στην Pharmaceutical Journal μια απλή συνταγή για τη χρήση του υδατικού κχυλίσματος των φύλλων της ελιάς ως αντιπυρετικό. Από τις αρχές του 20ου αιώνα υπάρχουν αναφορές στη βιβλιογραφία για την σύσταση και τη δράση των φύλλων της ελιάς. Ειδικότερα αναφέρονται αντιοξειδωτική, ντιμικροβιακή, αντιυπερτασική, αγγειοδιασταλτική  και υπογλυκαιμική δράση για το εκχύλισμα των φύλλων ή για μεμονωμένα συστατικά του.

Το εκχύλισμα των φύλλων της ελιάς και η ίδια η ελαιοευρωπαΐνη, έχει βρεθεί ότι έχουν ισχυρή μικροβιοκτόνο δράση σε πειραματικό στάδιο χωρίς όμως να έχει  ουσιαστικά αποδειχθεί η δραστικότητα της στους ανθρώπους (1,6,13). Τα φύλλα της ελιάς, με τη μορφή εκχυλίσματος έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί στην παραδοσιακή ιατρική ως αντινεοπλασματικά και η δράση αυτή των φύλλων της ελιάς αποτελεί τελευταία αντικείμενο έρευνας (3).

Πίνακας 1

Κλινικά δεδομένα για τη χρήση των φύλλων της ελιάς στην θεραπεία της υπέρτασης, υπάρχουν ήδη από τη δεκαετία του 1950 (1).   Επίσης, έγινε επισκόπηση στην επίδραση που παρουσιάζουν τα φλαβονοειδή της ελιάς στα καρδιαγγειακά νοσήματα (π.χ μείωση της LDL -γνωστής ως κακή χοληστερόλη με την επίδραση της ελαιοευρωπαΐνης και της υδροξυτυροσόλη) . Δεν έχει ακόμα λυθεί το ζήτημα για το κατά πόσο τα φλαβονοειδή και οι πολυφαινόλες απορροφούνται από τη δίαιτα και αν έχουν αυτές τις δράσεις στους ανθρώπους, αν και για το πρώτο ζήτημα πρόσφατα βρέθηκε μια δοσοεξαρτώμενη απορρόφηση. Τα πειραματικά στοιχεία δείχνουν ότι οι φαινόλες που υπάρχουν στο φυτό της ελιάς ελαττώνουν την οξείδωση της LDL χοληστερόλης σε πειραματόζωα (4,14).  Τέλος, σε μελέτες που έγιναν σε αρουραίους βρέθηκε ότι το εκχύλισμα των φύλλων της ελιάς έχει υπογλυκαιμική δράση και αντιδιαβητική δράση σε αρουραίους με διαβήτη που προκλήθηκε από αλοξάνη.  Η δράση αυτή ήταν διαφορετική ανάλογα με την εποχή που μαζεύτηκαν τα φύλλα με μέγιστη δραστικότητα κατά την περίοδο του χειμώνα (1,10).

Συνοπτικά,  δεν υπάρχουν επαρκείς στοιχεία που να τεκμηριώνουν την δράση των φύλλων της ελιάς στα διάφορα προβλήματα υγείας.  Πέραν τούτου, δεν έχει τεκμηριωθεί η ποσοτική αξία των θρεπτικών συστατικών στα  εν λόγω φύλλα, ούτε έχει εισηγηθεί από έγκυρες οργανώσεις υγείας η ασφαλής δοσολογία αυτών των συστατικών για τη αποτροπή ή θεραπεία προβλημάτων υγείας. Η εγκυρότητα της δράσης των φύλλων ελιάς έχει βαθμολογηθεί με ένα «αστέρι» αξιοπιστίας.  Αυτό  στον επιστημονικό κόσμο σημαίνει  ότι η «Η δράση τους υποστηρίζεται από συνήθη χρήση αλλά με ελάχιστα ή καθόλου επιστημονικά ευρήματα(βλ. Πίνακα 2)». Έτσι, είναι δεδομένο ότι περισσότερες έρευνες είναι αναγκαίες για να τεκμηριώσουν την χρήση, την δοσολογία και την δράση των συστατικών που περιέχονται  στα φύλλα ελιάς για θεραπευτικούς λόγους. 

Πίνακας 2

  * Οι φαινόλες / πολυφαινόλες είναι αντι-οξειδωτικές φυτοχημικές ενώσεις . Χημικά αποτελούνται από οργανικούς δακτυλίους που συνδέονται μεταξύ τους με δεσμούς οξυγόνου-υδρογόνου. Οι δακτύλιοι αυτοί ονομάζονται φαινόλες, γι΄ αυτό και ορισμένοι ερευνητές τα αναφέρουν ως πολυφαινόλες  και ως υπόταξη των φλαβονοειδών. Η κυριότερη αιτία που καθιστά τα φλαβονοειδή ευεργετικά για την υγεία είναι οι αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες, παρόμοιες με αυτές των βιταμινών C και Ε. Οι οξειδωτικές ουσίες είναι ενώσεις με ασταθή άτομα οξυγόνου, που προκαλούν βλάβες στο γενετικό υλικό των κυττάρων. Τα αντιοξειδωτικά αντιδρούν χημικά με τις ρίζες οξυγόνου και τις καθιστούν αδρανείς και αβλαβείς για το κύτταρο και τον οργανισμό γενικότερα. Διάφορες εργαστηριακές αναλύσεις και μελέτες σε πειραματόζωα έχουν δώσει ενδείξεις για μια σειρά θετικών επιδράσεων των φλαβονοειδών στην υγεία, όπως η καταπολέμηση φλεγμονών και η ανακοπή της ανάπτυξης καρκινικών κυττάρων, πρόληψη καρδιοπαθειών και γενικά  αποτελούν τμήμα των αμυντικών μηχανισμών του οργανισμού(12).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ghisalberti EL (1998) Biological and pharmacological activity of naturally occurring iridoids and secoiridoids. Phytomedicine 5 (2): 147-163
2. Le Tutour B and Guedon D (1992) Antioxidative activities of Olea Europaea leaves and related phenolic compounds. Phytochemistry 31(4): 1173-1178
3. Owen RW, Giacosa A, Hull WE, Haubner R, Spiegelhalder B, Bartsch H (2000) The antioxidant/anticancer potential of phenolic compounds isolated from olive oil Eur J Cancer 36: 1235-1247
4. Visioli F and Galli C (1998) The effect of minor constituents of olive oil on cardiovascular disease: New findings Nutr Rev 56(5 Pt 1): 142-147
5. Bourquelot E, Vintilesco J (1938). “Oleuropein”, a new glucoside from Olea Europaea L. J Pharm Chim 28: 303-314
6. Walter Jr WM, Fleming HP and Etchells JL (1973) Preparation of antimicrobial compounds by hydrolysis of oleuropein from green olives. Applied Microbiology 26(5): 773-776
7. Visioli F and Galli C (1994) Oleuropein protects low density lipoprotein from oxidation. Life Sciences 55(24):1965-1971
8. Ziyyat A, Leggsyer A, Mekhfi H, Dassouli A, Serhrouchni M, Benjelloun W (1997) Phytotherapy of hypertention and diabetes in oriental Morocco J Ethnopharmacol 58: 45-54
9. Zarzuelo A, Duarte J, Jimenez J, Gonzales M and Utrilla P (1991) Vasodilator effect of olive leaf. Planta Medica 57:417-419
10. Gonzalez M, Zarzuelo A, Gamez MJ Utrilla MP, Jimenez J and Osuna I (1992) Hypoglycemic activity of olive leaf. Planta Medica 58: 513-515
11. Pieroni A, Heimler D, Pieters L, Van Poel B and Vlieinck AJ (1996) In vitro anti-complementary activity of flavonoids from olive (Olea europaea L.) leaves. Pharmazie 51: 765-768
12. Πώς και γιατί τα φλαβονοειδή είναι ευεργετικά για την υγεία;Harvard Health Letter, Dec. 2000
13. Bruneton J. Pharmacognosy, Phytochemistry, Medicinal Plants. Paris, France: Technique & Documentation-Lavoisier, 1995, 487–9.
14. Visioli F, Galli C. Oleuropein protects low density lipoprotein from oxidation. Life Sciences 1994;55:1965–71.
15.  Japon-Lujan R, Luque de Castro MD: Superheated liquid extraction of oleuropein and related biophenols from olive leaves. J Chromatogr A. 2006 Dec 15; 1136(2):185-91. Epub 2006 Oct11.

Για τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων Κύπρου

Ελένη Π. Ανδρέου, RD, LD
Κλινική Διαιτολόγος 
Πρόεδρος Συνδέσμου Διαιτολόγων Κύπρου

σε συνεργασία με:
Δρ. Φρόσω Χατζηλουκά
Πρόεδρο 
Παγκύπριου Συνδέσμου Επιστημόνων /Τεχνολόγων  Τροφίμων