Ανακοίνωση του Συνδέσμου Διαιτολόγων Κύπρου για την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη 2006

14 Νοεμβρίου 2006

Φετινό Θέμα: Φροντίδα για Όλους

Το φετινό μήνυμα για την παγκόσμια μέρα διαβήτη είναι «Διαβήτης, Φροντίδα για Όλους».  Ο σακχαρώδης διαβήτης μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία ή στάδιο της ζωής, σε μικρά παιδιά, έφηβους, ενήλικες μέσης και τρίτης ηλικίας, και κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης.  Υπάρχουν διάφοροι τύποι διαβήτη, τύπου 1, τύπου 2, εγκυμοσύνης, και επίσης διαβήτης που προκύπτει από διάφορες ασθένειες του πάγκρεας. 

Ο κύριος στόχος της αντιμετώπισης του διαβήτη είναι να αποκαταστήσει τις τιμές σακχάρου στο αίμα (συγκεντρώσεις γλυκόζης στο αίμα) όσο το δυνατόν πλησιέστερα στα φυσιολογικά επίπεδα, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ασφάλεια, και να τα διατηρήσει εκεί.  Σχεδόν κάθε στοιχείο κάθε σχεδίου αντιμετώπισης του διαβήτη είναι σχεδιασμένο είτε για να βοηθά στην αποκατάσταση του κατάλληλου ελέγχου της γλυκόζης στο αίμα, είτε για να αντιμετωπίζει τις επιπλοκές του διαβήτη, και ταυτόχρονα να διατηρεί καλό έλεγχο άλλων παθήσεων που συχνά εμφανίζονται  στα άτομα με διαβήτη. 

Τα βασικά στοιχεία του σχεδίου θεραπείας για τον διαβήτη σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την διατροφή, για αυτό και η συμβολή του κλινικού διαιτολόγου/διαιτολόγου είναι σημαντική στην ομάδα επαγγελματιών υγείας που ασχολούνται με το θέμα του διαβήτη.  Αυτά τα στοιχεία είναι:

1. Εκπαίδευση
2. Σχέδιο Διατροφής
3. Άσκηση
4. Μείωση ή επίτευξη του υγιεινού βάρους
5. Προσωπική φροντίδα
6. Υγιεινός τρόπος ζωής
7. Φαρμακευτική αγωγή (συμπεριλαμβανομένης και της ινσουλίνης)
8. Αντιμετώπιση επιπλοκών

Πρόσφατα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι ο διαβήτης επηρεάζει σήμερα περίπου 230 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως και αναμένεται να αυξηθεί αυτός ο αριθμός στα 350 εκατομμύρια μέχρι το 2025.   Επίσης αναμένεται ότι η αύξηση του διαβήτη στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Μέση Ανατολή θα είναι περισσότερη και από διπλάσια μέχρι το 2025.  Δυστυχώς το 50% των ανθρώπων με διαβήτη δεν το γνωρίζουν. 

Ένα άτομο με διαβήτη, οποιουδήποτε τύπου, μπορεί να ζήσει μια φυσιολογική και μακροχρόνια ζωή φτάνει να ελέγχεται σωστά και συστηματικά.  Ο ανεξέλεγκτος διαβήτης μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα υγείας όπως προβλήματα όρασης, νεφρών, καρδιάς, άκρων, και κατάθλιψης. Τα αποτελέσματα του ανεξέλεγκτου διαβήτη επιβαρύνουν την ευτυχία και ποιότητα ζωής του ατόμου,

αλλά επίσης αυξάνουν το κόστος των υπηρεσιών υγείας του κράτους το οποίο υπολογίζεται να φτάνει το 5-10% του ολικού προϋπολογισμού για τον τομέα υγείας.  Έτσι κάθε κράτος πρέπει να εστιάζει την προσοχή του στην πρόληψη, πρώιμη διάγνωση, και φυσικά την σωστή αντιμετώπιση του διαβήτη για να κατορθώσει την μείωση στα έξοδα των υπηρεσιών υγείας.

Ορισμοί 

Προ-διαβήτης: χαρακτηρίζεται από αυξημένη γλυκόζη στο αίμα, πέρα του φυσιολογικού επιπέδου, αλλά λιγότερη από το επίπεδο που ορίζεται ως διαβήτης. Κοιτάξτε το τόξο για καλύτερη εξήγηση του προ-διαβήτη.

                        Το πράσινο χρώμα ή η βάση του τόξου, είναι τοa επίπεδο γλυκόζης στο αίμα που θεωρείται κανονικό, κάτω από 100 mg/dl. Το επόμενο κομμάτι, το κίτρινο χρώμα, δείχνει το όρια γλυκόζης αίματος που θεωρούνται προ-διαβήτης, δηλαδή πάνω από 100 και κάτω από 126 mg/dl.  Ο δείχτης του τόξου, ροζ χρώμα, είναι το επίπεδο όπου θεωρείται πλέον διαβήτης, ίσον ή μεγαλύτερο από 126 mg/dl.  
                                                           
Τύπος 1: Συνήθως εμφανίζεται σε νεαρή ηλικία, αλλά μερικές φορές και σε ενήλικες, και χαρακτηρίζεται από έλλειψη της ορμόνης ινσουλίνη.  Η ινσουλίνη παράγεται από το πάγκρεας και είναι απαραίτητη για την χρησιμοποίηση της γλυκόζης (ζάχαρου) από το αίμα ως πηγή ενέργειας. Το άτομο με τύπο 1 διαβήτη χρειάζεται να παίρνει ινσουλίνη σε μορφή ένεσης ή μέσω αντλίας.

Τύπος 2: Συνήθως εμφανίζεται σε ενήλικες. Χαρακτηρίζεται με χαμηλή παραγωγή ινσουλίνης και πολύ συχνά με αντίσταση στην ινσουλίνη, δηλαδή η ινσουλίνη που υπάρχει δεν είναι αποτελεσματική. Οι κύριοι παράγοντες που συντείνουν στην παρουσία αυτού του τύπου διαβήτη είναι η αύξηση βάρους λόγω λανθασμένης διατροφής και η έλλειψη σωματικής άσκησης.  Μια μέτρια απώλεια βάρους μέχρι 7% μπορεί να έχει πολύ καλά αποτελέσματα στον έλεγχο αυτού του διαβήτη και στην μείωση αντίστασης της ινσουλίνης.  Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια βλέπομε μία αύξηση τύπου 2 διαβήτη σε παιδιά τα οποία είναι παχύσαρκα ή υπέρβαρα.

Διαβήτης Εγκυμοσύνης: Συνήθως εμφανίζεται κατά το δεύτερο τρίμηνο. Χαρακτηρίζεται με αντίσταση στην ινσουλίνη, ιδίως τις πρωινές ώρες.  Μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα ζωής της μητέρας αλλά επίσης την υγεία και σωματικό βάρος του τοκετού. Η μητέρα έχει αυξημένο ρίσκο για διαβήτη τύπου 2 μετέπειτα στην ζωή της.

Αντιμετώπιση Διαβήτη
Η ομάδα ατόμων που παίζουν κύριο ρόλο στην αντιμετώπιση του διαβήτη αποτελείται από το ίδιο το άτομο, που παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στον σωστό έλεγχο του διαβήτη, τον/την γιατρό (ενδοκρινολόγο ή διαβητολόγο), την/τον νοσοκόμα/ο, και την/τον κλινική/ό διαιτολόγο.  Εδώ θα εστιάσομε την προσοχή μας στον ρόλο που παίζει η/ο κλινική/ός διαιτολόγος. 

Το μέλος της ομάδας λειτουργών υγείας που πρέπει να προσφέρει διατροφική θεραπευτική αγωγή (medical nutrition therapy) είναι η/ο κλινική/ός διαιτολόγος.  Ο/Η γιατρός και ο/η νοσοκόμος/α μπορούν να υποστηρίζουν και να καθοδηγούν το άτομο με διαβήτη για τη σωστή εφαρμογή αυτής της αγωγής.  Ο στόχος της διατροφικής θεραπευτικής αγωγής είναι η πρόληψη του διαβήτη σε άτομα που έχουν προ-διαβήτη ή αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη, η σωστή θεραπεία του διαβήτη, και στην σειρά η πρόληψη ή μείωση επιπλοκών στο μέλλον. 

Ένα σχέδιο διατροφής πρέπει να γίνεται για κάθε άτομο ξεχωριστά, λαμβάνοντας υπόψη τις προσωπικές προτιμήσεις, εθνική καταγωγή και διατροφικές συνήθειες, και ετοιμότητα του ατόμου για αλλαγή.  Ο στόχος είναι να διατηρήσουμε την απόλαυση κατανάλωσης φαγητού και να περιορίζομε την κατανάλωση τροφίμων μόνο όταν ενδείκνυται με επιστημονικά στοιχεία.  Το σχέδιο πρέπει να καλύπτει τις διατροφικές ανάγκες του ατόμου ανάλογα με το στάδιο ζωής/ανάπτυξης που βρίσκεται.

Διατροφική Θεραπευτική Αγωγή διαβήτη, αποτελείται από:

1. Δημιουργία ενός σχεδίου διατροφής, ξεχωριστό για τις ανάγκες του ατόμου. Η διατροφή για διαβήτη δεν είναι διαφορετική από μια υγιεινή διατροφή για όλους γενικά. Δηλαδή μια διατροφή
   • χαμηλή σε λιπαρά, με ιδιαίτερη προσοχή στα κορεσμένα και τρανς λιπαρά,  
   • ικανοποιητική στην κατανάλωση δημητριακών ολικής αλέσεως και συνάμα φυτικών ινών,
   • ικανοποιητική στην κατανάλωση λαχανικών και φρούτων, και
   • ικανοποιητική στην κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, με χαμηλά λιπαρά.

Το άτομο με διαβήτη εκπαιδεύεται στην μέτρηση υδατανθράκων ή υπολογισμό διαβητικών ανταλλαγών (carbohydrate counting or diabetic exchanges).  Υδατάνθρακες είναι  τροφές ή ποτά τα οποία μετά την πέψη και απορρόφηση τους αυξάνουν την γλυκόζη στο αίμα. Οι υδατάνθρακες πρέπει να αποτελούν περίπου το 50% της ολικής ενέργειας που αρμόζει σε κάθε άτομο (δηλαδή το 50% των ημερησίων θερμίδων).  Δεν συστήνεται η κατανάλωση λιγότερο από  130 γραμμαρίων υδατανθράκων ημερησίως (δηλαδή λιγότερο από 9 μερίδες υδατάνθρακες).

2. Προώθηση αυστηρού ελέγχου γλυκόζης στο αίμα, για να μπορεί το άτομο να βρίσκεται όσο πιο κοντά γίνεται στα κανονικά επίπεδα γλυκόζης.  Τέτοιου είδους έλεγχος μπορεί να επιτευχθεί με συχνές ημερήσιες μετρήσεις γλυκόζης αίματος με μηχανάκι μέτρησης γλυκόζης, και με το τεστ γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c) σε τακτικά διαστήματα όπως υποδεικνύονται από τον γιατρό.
3. Εκπαίδευση για την σωστή χρήση του σχεδίου διατροφής βάση της φαρμακευτικής αγωγής (ινσουλίνης ή φάρμακα)
4. Εκπαίδευση για την πρόληψη και αντιμετώπιση υπογλυκαιμίας (χαμηλής γλυκόζης στο αίμα) και υπεργλυκαιμίας (ψηλής γλυκόζης στο αίμα), και για την αντιμετώπιση ασθένειας (οξείας νόσου) ιδίως για ινσουλινοεξαρτώμενα άτομα (τύπου 1). 
5. Προώθηση για συχνή σωματική άσκηση, τουλάχιστο 150 λεπτά την εβδομάδα (δηλαδή περίπου 20 με 25 λεπτά ημερησίως). Επίσης εκπαίδευση για ασφαλές άσκηση χωρίς ανεπιθύμητα αποτελέσματα, όπως υπογλυκαιμία. 
6. Προώθηση για συχνό έλεγχο χοληστερόλης και τριγλυκερίδιων, και αρτηριακής πίεσης. Το σχέδιο διατροφής λαμβάνει υπόψη αυτές τις συνυπάρχουσες καταστάσεις. Ανεξέλεγκτα επίπεδα λιπιδίων στο αίμα και ψηλή αρτηριακή πίεση μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακές παθήσεις. 

Πιο συγκεκριμένα για κάθε τύπο:

Για την πρόληψη διαβήτη και για προ-διαβήτη

1. Απώλεια βάρους, περίπου 7%- 10% του βάρους, 
2. Σχέδιο υγιεινής διατροφής
3. Συχνή σωματική άσκηση (περίπου 150 λεπτά εβδομαδιαίως). 

Τυπο 1

1. Διατήρηση κανονικού βάρους ή απώλεια όταν χρειάζεται
2. Σχέδιο υγιεινής διατροφής και εκπαίδευση για μέτρηση υδατανθράκων
3. Έλεγχο γλυκόζης αίματος, και τεστ γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης
4. Συχνή σωματική άσκηση

Τύπο 2

1. Απώλεια βάρους
2. Σχέδιο υγιεινής διατροφής με περισσότερη σημασία στα λιπαρά, χοληστερόλη, τρανς λιπαρά, αλάτι (νάτριο)
3. Συχνή σωματική άσκηση
4. Έλεγχο γλυκόζης αίματος

Διαβήτη εγκυμοσύνης

1. Σχέδιο υγιεινής διατροφής για κατάλληλη αύξηση βάρους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, με ικανοποιητικές ποσότητες πρωτεΐνης και ασβεστίου. Τα συμπληρώματα διατροφής για φολικό οξύ και πολυβιταμίνες εγκυμοσύνης είναι αναγκαία.
2. Αυστηρό έλεγχο γλυκόζης αίματος και αποφυγή κέτοσης

Αλκοόλ και διαβήτης

Η κατανάλωση του αλκοόλ όπως και για όλους γενικά πρέπει να είναι με μέτρο, μηδέν με ένα ποτό ημερησίως για την γυναίκα και μηδέν με δύο ποτά ημερησίως για τον άντρα. Ένα ποτό αντιστοιχεί με 350ml μπύρα, ή 150 ml κρασί, ή 45 ml αποταγμένο αλκοόλ(distilled spirit, π.χ. ζιβανία, ουίσκι). Η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει υπογλυκαιμία σε ινσουλινοεξαρτώμενα άτομα ιδίως όταν καταναλώνεται τις βραδινές ώρες, έτσι συστήνεται να συνοδεύεται με φαγητό. Πρέπει να σημειωθεί ότι το αλκοόλ μπορεί εύκολα να συντείνει στην αύξηση βάρους λόγω της ψηλής περιεκτικότητας θερμίδων. 

Γλυκαντικές ουσίες

Η κατανάλωση των γλυκαντικών ουσιών θεωρείται ασφαλές με μέτρο. Παραδείγματα γλυκαντικών ουσιών, με λιγότερες θερμίδες και λιγότερη επίδραση στην αύξηση της γλυκόζης στο αίμα από  την σουκρόζη (άσπρη ζάχαρη), είναι η φρουκτόζη, οι αλκοόλες (π.χ. ισομαλτόζη, λακτιτόλη, μαλτιτόλη, σορβιτόλη, μαννιτόλη, κτλ.), και χημικές γλυκαντικές ουσίες όπως η ασπαρτάμη, σακχαρίνη, και η σουκραλόζη οι οποίες δεν έχουν θερμίδες.  Οι αλκοόλες έχουν περίπου 2 θερμίδες ανά γραμμάριο, δηλαδή την μισή ενέργεια που παίρνουμε από την άσπρη ζάχαρη ανά γραμμάριο. Η φρουκτόζη είναι ισοδύναμη στις θερμίδες με την άσπρη ζάχαρη αλλά λόγω της πολύ γλυκιάς της γεύσης χρησιμοποιείται σε μικρότερη δόση για το ίδιο αποτέλεσμα γλυκάδας.  

Συμπληρώματα διατροφής

Δεν είναι απαραίτητα τα συμπληρώματα διατροφής, όπως πολυβιταμίνες, στα άτομα με διαβήτη όταν έχουν μια ισοζυγισμένη και υγιεινή διατροφή.  Χρειάζονται μόνο όταν υπάρχουν ελλείψεις συγκεκριμένων βιταμινών ή ιχνοστοιχείων που φαίνονται από αιματολογικές εξετάσεις.  Οι πολυβιταμίνες όμως δεικνύονται σε μερικά στάδια ζωής όπως κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης, θηλασμού, για άτομα τρίτης ηλικίας, και για χορτοφάγους (vegans).

Συνεχώς υπάρχουν νέες εξελίξεις στην αντιμετώπιση του διαβήτη, όπως νέες ινσουλίνες, νέα φάρμακα, νέες τεχνολογίες, και νέες έρευνες. Το άτομο με διαβήτη και η ομάδα ιατρικών λειτουργών που το παρακολουθούν πρέπει να μένουν ενήμεροι για τέτοιες εξελίξεις με σκοπό την διευκόλυνση του ελέγχου γλυκόζης και την βελτίωση της ποιότητας ζωής του.  Συνάμα πρέπει όμως και το κράτος να μένει ενήμερο και να προσαρμόζει ανάλογα τον προϋπολογισμό του για να μπορούν αυτές οι εξελίξεις να εφαρμόζονται και στον τόπο μας. 

Τέλος, η αναγνώριση της σημασίας και της εμπλοκής  του ειδικού στα θέματα διατροφής  ( κλινικού διαιτολόγου/διαιτολόγου) για την αντιμέτωπη του διαβήτη είναι διεθνώς αποδεκτή, το ίδιο προσδοκούμε και στην Κύπρο είτε στην δημόσια υπηρεσία ή στον ιδιωτικό τομέα

Βιβλιογραφία: 
Diabetes Annual 2006

1. www.idf.org. International Diabetes Federation. Accessed on 9/11/06.
2. www.who.int/diabetes/publications. World Health Organization. Accessed on 9/11/06.
3. Nutrition Recommendations and Intervention for Diabetes – 2006.  A Position Statement of the American Diabetes Association.  Diabetes Care 29:2140-2157, 2006.
4. www.diabetes.org

www.diabetes.org/for-health-professionals-and-scientists/professionals.jsp
American Diabetes Association. Accessed on 9/11/06.

Για τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων Κύπρου:
Ξένια Αβερκίου, MS, RD