Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη

Ανακοίνωση Συνδέσμου Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου 
      για την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη (14 Νοεμβρίου 2010)
             Φετινό θέμα: «Έλεγξε το διαβήτη σου τώρα»

Η παγκόσμια μέρα διαβήτη ορίστηκε στις 14 Νοεμβρίου καθώς η μέρα αυτή συμβολίζει τα γενέθλια του Frederick Banting, που μαζί με τον Charles Best, ανακάλυψαν την ινσουλίνη.

Το 2010 αποτελεί τη δεύτερη χρονιά από τις συνολικά 5 χρονιές (2009-2013) όπου η Διεθνής Ομοσπονδία Διαβήτη στοχεύει στην εκπαίδευση και πρόληψη του διαβήτη.   Η φετινή καμπάνια προτείνει σε όλους να ελέγξουν τον διαβήτη. Τώρα.

Πιο συγκεκριμένα οι στόχοι της φετινής καμπάνιας είναι: 
• για τα άτομα με υψηλό κίνδυνο διαβήτη τύπου 2 : να ενημερωθούν για τον διαβήτη αλλά και για τη πρόληψη του. 
• για τα άτομα που ήδη έχουν διαβήτη : να ενημερωθούν για τον διαβήτη με σκοπό να καταλάβουν περισσότερο την ασθένεια τους και να προλάβουν τυχόν επιπλοκές. 

Μηνύματα – κλειδιά της φετινής καμπάνιας
• Για τα άτομα με υψηλό κίνδυνο διαβήτη:

Είσαι σε κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2; Κάνε το τεστ του μπλε κύκλου.
Ο μπλε κύκλος είναι το παγκόσμιο σύμβολο για τον διαβήτη. Ο κύκλος σε όλες τις κουλτούρες συμβολίζει την υγεία και τη ζωή, ενώ το μπλε χρώμα συμβολίζει το χρώμα του ουρανού και τη σημαία της Ευρωπαϊκής ένωσης.  Πιο συγκεκριμένα για την καμπάνια συμβολίζει την ενότητα. 
Το τεστ του μπλε κύκλου αποτελεί ένα ενδιαφέρον εργαλείο, το οποίο  δημιουργήθηκε για να αξιολογήσει τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2. Υπάρχει στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα http://www.worlddiabetesday.org και είναι ένα διαδραστικό εργαλείο που εκτιμά τον εξατομικευμένο κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2 και προτείνει αλλαγές για να μειωθεί ο κίνδυνος αυτός.  Το εργαλείο μπορεί επίσης να βοηθήσει τα άτομα με διαβήτη να μειώσουν αλλά και να αντιμετωπίσουν τις επιπλοκές του διαβήτη.

• Για τους διαιτολόγους και άλλους επιστήμονες υγείας
Να γνωρίζουν τα σημεία και συμπτώματα του διαβήτη. Η γρήγορη πρόληψη σώζει ζωές.
• Για την κυβέρνηση
Η πρόληψη και η θεραπεία του διαβήτη είναι απλή και χωρίς πολλά έξοδα. Να είναι πρώτη στην ατζέντα.
• Για την οικογένεια 
Σε κάθε οικογένεια ένα από τα παιδιά μπορεί να εμφανίσει διαβήτη. Οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν τα σημεία και συμπτώματα του διαβήτη καθώς και να απευθυνθούν στους ειδικούς για αξιολόγηση του κινδύνου.  
• Για τα άτομα με διαβήτη
Να απολαύσουν μια δραστήρια ζωή αποφεύγοντας τις επιπλοκές.

Τα δεδομένα για τον διαβήτη είναι τρομακτικά
Κανένας άνθρωπος στο κόσμο δεν μένει ανεπηρέαστος. 300 εκατομμύρια άτομα στο κόσμο πάσχουν από διαβήτη. Τα άτομα αυτά θα φτάσουν το μισό δισεκατομμύριο τα επόμενα 20 χρόνια.  
Οι δυο τύποι διαβήτη είναι σοβαρές καταστάσεις. Και τα δυο είναι πιθανό να εμφανιστούν σε παιδιά. Ο διαβήτης είναι υπεύθυνος για 4 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο. Κάθε 10 δευτερόλεπτα κάποιος πεθαίνει από τις επιπλοκές του διαβήτη. 
Η καθυστέρηση στην διάγνωση ή η κακή ρύθμιση του διαβήτη μπορεί να οδηγήσει σε απειλητικές για την υγεία επιπλοκές όπως βλάβες στη καρδιά, στα μάτια, στους νεφρούς και στα πόδια.

Τι είναι ο διαβήτης ;

Ο διαβήτης είναι μια χρόνια ασθένεια που αναπτύσσεται όταν το πάγκρεας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη ή όταν το σώμα δεν χρησιμοποιεί αποτελεσματικά στην ποσότητα ινσουλίνης που παράγει το πάγκρεας. Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που παράγεται από το πάγκρεας και επιτρέπει στα κύτταρα να παίρνουν τη γλυκόζη από το αίμα και να τη χρησιμοποιούν σαν ενέργεια. Ανεπαρκής παραγωγή της ινσουλίνης ή αντίσταση στην δράση της οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα (υπεργλυκαιμία). Αυτό οδηγεί σε μακροχρόνιες επιπλοκές στο σώμα και καταστροφή διαφόρων οργάνων και ιστών.

 
Διαβήτης τύπου 1
Ο διαβήτης τύπου 1 είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα που χαρακτηρίζεται από καταστροφή των κυττάρων του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη. Επομένως, τα άτομα με διαβήτη τύπου 1 παράγουν πολύ λίγη ή και καθόλου ινσουλίνη και πρέπει να τους χορηγείται ινσουλίνη για να επιβιώσουν. Ο διαβήτης τύπου 1  συναντάται πιο συχνά σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες. 

Διαβήτης τύπου 2
Ο διαβήτης τύπου 2 χαρακτηρίζεται από ινσουλινοαντίσταση. Τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν την ινσουλίνη αποτελεσματικά. Μπορούν να ρυθμίσουν τον διαβήτη με δίαιτα και άσκηση. Όμως, πολλές φορές χρειάζονται χάπια από το στόμα ή ακόμη και ινσουλίνη για να ρυθμιστούν. Ο διαβήτης τύπου 2 αντιστοιχεί στο 90% των 300 εκατομμυρίων ατόμων με διαβήτη παγκοσμίως.
Και οι δυο τύποι διαβήτη είναι σοβαρές καταστάσεις. 
Ένας τρίτος τύπος διαβήτη είναι ο διαβήτης κύησης, κατάσταση στην οποία οι γυναίκες που δεν είχαν διαγνωστεί προηγουμένως με διαβήτη, να έχουν αυξημένα  επίπεδα γλυκόζης στο αίμα κατά την εγκυμοσύνη. Επηρεάζει το 4% των εγκύων γυναικών. Έχει συμπτώματα όμοια με τους άλλους τύπους διαβήτη και χρήζει ιατρικής παρακολούθησης και ρύθμισης με υγιεινή διατροφή ή/και ινσουλίνη ώστε  να αποφευχθούν οι αρνητικές συνέπειες για το έμβρυο. Συνήθως θεραπεύεται με το τέλος της εγκυμοσύνης. Οι γυναίκες με διαβήτη κύησης βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν μελλοντικά διαβήτη τύπου 2. 

Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη (International Diabetes Federation, IDF), ο διαβήτης επηρεάζει πάνω από 300 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως. Αν δεν γίνει κάτι να αναστρέψει την επιδημία αυτή τότε προβλέπεται ότι μέχρι το 2030, 450 εκατομμύρια άτομα θα ζουν με την ασθένεια.

Κατανοώντας τον διαβήτη : γνωρίζοντας τους παράγοντες κινδύνου

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες κινδύνου για τον διαβήτη τύπου 2 όπως

• Παχυσαρκία. Εάν υπάρχει πρόβλημα βάρους και αυξημένη περιφέρεια μέσης τότε αυξάνεται ο κίνδυνος. Το ενδοκοιλιακό λίπος αυξάνει τον κίνδυνο για ινσουλινοαντίσταση. Όσο μεγαλύτερο το βάρος, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος. 
• Χαμηλή σωματική δραστηριότητα. Όσο πιο λίγη και όσο πιο αραιά κάνει κάποιος γυμναστική τόσο πιο μεγάλος ο κίνδυνος αφού δεν μπορεί να διατηρήσει ένα υγιές βάρος. 
• Δυσανοχή στη γλυκόζη. Εάν το άτομο έχει διαγνωστεί με δυσανοχή στη γλυκόζη τότε δεν γίνεται σωστή ρύθμιση της ινσουλίνης και αυξάνονται οι πιθανότητες για διαβήτη τύπου 2. 
• Μη ισορροπημένη διατροφή. Εάν η διατροφή περιλαμβάνει υψηλές ποσότητες κορεσμένου λίπους  και ζάχαρης, μη ισορροπημένα γεύματα τότε το βάρος του ατόμου δεν μπορεί να ελεγχθεί και επομένως αυξάνεται ο κίνδυνος. 
• Ηλικία. Εάν κάποιος είναι άνω των 40 χρονών τότε οι πιθανότητες να εμφανίσει διαβήτη είναι μεγαλύτερες. Όσο μεγαλώνει, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες. 
•  Υπέρταση και υπερχοληστερολαιμία. Οι δυο αυτές καταστάσεις σχετίζονται με διαβήτη τύπου 2 και το πιο πιθανό το άτομο να έχει διαβήτη τύπου 2. 
• Οικογενειακό ιστορικό διαβήτη. Εάν κάποιο μέλος της οικογένειας έχει διαβήτη, όσο πιο κοντινό είναι το άτομο, τόσο πιο μεγάλες οι πιθανότητες. 
• Διαβήτης κύησης. Οι γυναίκες  που εμφανίζουν διαβήτη τύπου 2 κατά την εγκυμοσύνη ή γεννούν ένα μωρό πάνω από 4 κιλά  έχουν αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2 στο μέλλον.
• Εθνικότητα. Μεγαλύτερα ποσοστά διαβήτη έχουν παρατηρηθεί σε Ασιάτες, Ισπανούς, Αμερικάνους, Καναδούς, Αυστραλέζους και Αφροαμερικάνους.

Εάν κάποιος πιστεύει ότι βρίσκεται σε αυξημένο κίνδυνο τότε θα πρέπει να ελεγχθεί.

Γνωρίζοντας τα συμπτώματα
• πολυουρία
• πολυδιψία
• πολυφαγία
• απώλεια βάρους
• κούραση 
• έλλειψη ενδιαφέροντος και συγκέντρωση 
• εμετοί και στομαχοπόνος 
• μούδιασμα χεριών και ποδιών
• θολή όραση
• συχνές μολύνσεις
• πληγές που επουλώνονται αργά

Όλα αυτά τα συμπτώματα μπορεί να είναι πιο ήπια στον διαβήτη τύπου 2.  Εάν παρατηρηθούν οποιαδήποτε από τα πιο πάνω σημεία τότε το άτομο θα πρέπει να ελεγχθεί.

Επιπλοκές 
Ο διαβήτης είναι μια χρόνια ασθένεια, η οποία χρειάζεται προσεκτικό έλεγχο και ρύθμιση. Χωρίς τον κατάλληλο έλεγχο μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. 
Οι επιπλοκές περιλαμβάνουν :
• Καρδιαγγειακά νοσήματα που επηρεάζουν τα αγγεία της καρδιάς και μπορεί να οδηγήσουν σε αθηροσκλήρωση και τελικά θάνατο από ανακοπή καρδιάς ή εγκεφαλικό.
• Νεφροπάθεια (διαβητική νεφροπάθεια),η οποία μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή των νεφρών και επομένως να είναι απαραίτητη η αιμοκάθαρση ή αιμοδιάλυση. 
• Νευροπάθεια (διαβητική νευροπάθεια), η οποία μπορεί να οδηγήσει σε πληγές και ακρωτηριασμό των δαχτύλων των ποδιών αλλά και ολόκληρων των ποδιών.
• Αμφιβληστροειδοπάθεια (διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια), η οποία χαρακτηρίζεται από καταστροφή του αμφιβληστροειδή και καταλήγει σε απώλεια όρασης.

Θεραπεία διαβήτη
Γενικότερα ένας υγιεινός τρόπος ζωής διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για να παραμείνει κάποιος υγιής με τον διαβήτη. 

Υγιεινή διατροφή: η υγιεινή διατροφή βοηθά στον έλεγχο των επιπέδων της γλυκόζης, της διατήρησης ενός υγιούς βάρους, έλεγχο χοληστερόλης, στη μείωση των επιπέδων της αρτηριακής πίεσης και στη πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων.  Η κατανομή  των ποσοστών των θρεπτικών συστατικών συστήνεται να είναι 50% υδατάνθρακες, 15-20% πρωτεΐνη και 25-30% λίπος.

Φυσική δραστηριότητα: η άσκηση βοηθά στη βελτίωση της υγείας, στην κατανάλωση θερμίδων, και στη μείωση του λίπους καθώς και στον έλεγχο βάρους. Η άσκηση ακόμη μειώνει τα επίπεδα της γλυκόζης του αίματος. Η δράση της άσκησης είναι όπως και της ινσουλίνης, βοηθά το σώμα να αξιοποιήσει αποτελεσματικότερα τη γλυκόζη. Ακόμη και 30 λεπτά την ημέρα μέτριας έντασης άσκησης είναι ικανοποιητικά.

Απώλεια βάρους : η απώλεια βάρους θα βοηθήσει το σώμα να χρησιμοποιήσει καλύτερα την ινσουλίνη. Απώλεια 5-10 κιλών είναι αρκετή για να ρυθμίσει τον διαβήτη. 

Μείωση στρες : παρόλο που η σχέση του στρες με τον κίνδυνο για διαβήτη δεν είναι ακόμα ξεκάθαρη, φαίνεται ότι το στρες μπορεί να είναι η αιτία για κακή χρήση της ινσουλίνης από το σώμα. 

Μείωση καπνίσματος : η διακοπή καπνίσματος αποτελεί πρόληψη σοβαρών επιπλοκών του διαβήτη όπως είναι η αθηροσκλήρωση, το εγκεφαλικό και η περιφερειακή αγγειοπάθεια.

Συχνά check-up : συστήνεται έλεγχος των επιπέδων γλυκόζης, της αρτηριακής πίεσης, της χοληστερόλης, των ματιών, των ποδιών και των νεφρών.
Εκπαίδευση για τον διαβήτη

Η καλή ρύθμιση του διαβήτη απαιτεί αφοσίωση εφόρου ζωής σε ένα υγιεινό τρόπο ζωής και διατροφής. Τα άτομα με διαβήτη χρειάζεται να ρυθμίζουν τα επίπεδα της γλυκόζης, να παίρνουν φάρμακα, να ασκούνται συστηματικά και να προσαρμόζουν τις διαιτητικές τους συνήθειες βάση των πιο πάνω. Όπως φαίνεται, οι αποφάσεις που θα πρέπει να πάρουν είναι σημαντικές για την αντιμετώπιση του διαβήτη και έτσι είναι απαραίτητο να εκπαιδεύονται κατάλληλα. Κακή διαχείριση του διαβήτη θα οδηγήσει σε επιπλοκές. Η εκπαίδευση είναι κεντρικό θέμα της καμπάνιας της παγκόσμιας ημέρας διαβήτη η οποία κρίνεται απαραίτητη για τη βελτίωση υγείας των ατόμων με διαβήτη και καθορίζει τον σημαντικό ρόλο των διαιτολόγων αλλά και των άλλων σχετικών ειδικοτήτων.

Πρόληψη διαβήτη

Ο διαβήτης τύπου 1, στο παρόν στάδιο δεν μπορεί να προληφθεί. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που πιστεύεται ότι καταστρέφουν τα κύτταρα του παγκρέατος είναι ακόμη υπό διερεύνηση.

Ο διαβήτης τύπου 2 όμως μπορεί να προληφθεί μέσω διατήρησης ενός επιθυμητού βάρους και αυξημένης φυσικής δραστηριότητας. Το 1985, 30 εκατομμύρια άτομα είχαν διαβήτη. Μια δεκαετία αργότερα εκτιμάται ότι έφτασαν τα 150 εκατομμύρια. Σήμερα σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη ξεπερνούν τα 250 εκατομμύρια. Αν δεν παρθούν μέτρα για αντιμετώπιση του μέχρι το 2025 θα φτάσει τα 380 εκατομμύρια.

Η διάγνωση των ατόμων που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο είναι το πρώτο βήμα.  Αφού αναγνωριστούν τα άτομα με υψηλό κίνδυνο διαβήτη θα πρέπει να ελεγχθεί η δυσανοχή στη γλυκόζη και η υπεργλυκαιμία, τα οποία και τα δυο υποδηλώνουν αυξημένο κίνδυνο του διαβήτη τύπου 2. Η πρόληψη θα πρέπει να στοχεύει στη καθυστέρηση ή αποφυγή της εμφάνισης του σακχαρώδη διαβήτη. 

 Υπάρχουν σημαντικά στοιχεία ότι πετυχαίνοντας ένα επιθυμητό βάρος και μέτρια επίπεδα δραστηριότητας μπορεί να προληφθεί η ανάπτυξη διαβήτη τύπου 2. Οι επαγγελματίες υγείας, συμπεριλαμβανομένων των διαιτολόγων, θα πρέπει να βοηθήσουν τα άτομα με προδιάθεση για διαβήτη να καταλάβουν τους κίνδυνους και να θέσουν ρεαλιστικούς στόχους για βελτίωση της υγείας του. Η Διεθνής Ομοσπονδία Διαβήτη συστήνει τουλάχιστον 30 λεπτά καθημερινής άσκησης όπως περπάτημα, κολύμπι, ποδήλατο ή χορός. Συχνό περπάτημα για τουλάχιστον 30 λεπτά την ημέρα έχει βρεθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2 κατά 30-40%. 

Βιβλιογραφία

1. World Diabetes Day, http://www.worlddiabetesday.org
2. International Diabetes Federation, www.idf.org

Για τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου:

Νατάσα Παπαηρακλέους, MS, RD
Κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος