Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη

Ανακοίνωση του Συνδέσμου Διαιτολόγων Κύπρου για την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη- 14 Νοεμβρίου 2008

Θέμα: Ο διαβήτης σε παιδιά και εφήβους είναι διαφορετικός

Το 2007 και το 2008, το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Διαβήτη είναι διαβήτης στα παιδιά και τους εφήβους. Σύμφωνα με το IDF (International Diabetes Federation) o τύπος 1 διαβήτης αυξάνεται κατά 3% το χρόνο στα παιδιά και τους εφήβους, και κατά 5% το χρόνο μεταξύ των παιδιών προσχολικής ηλικίας. Υπολογίζεται ότι 70.000 παιδιά κάτω από 15 χρονών αναπτύσσουν τον τύπο 1 διαβήτη ετησίως (σχεδόν 200 παιδιά ημερησίως). Αυτήν την περίοδο, κατά προσέγγιση 440.000 παιδιά συνολικά ζουν με τον τύπο 1 διαβήτη. Ο τύπος 2 διαβήτης που θεωρείτο στο παρελθόν ασθένεια των ενηλίκων σήμερα αυξάνεται σε ανησυχητικά ποσοστά στα παιδιά και τους εφήβους.

Ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί μια συχνή μεταβολική διαταραχή. Από μελέτες εκτιμάται ότι το 2003 υπήρχαν 194 εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο που είχαν προσβληθεί από τη νόσο αυτή, ενώ προβλέπεται ότι ο αριθμός αυτός θα φτάσει τα 330 εκατομμύρια το έτος 2025. Διαβήτης θα μπορεί να θεωρηθεί ως μια πάθηση που μπορεί να αντιμετωπισθεί με την συνεργασία όλων των επαγγελματιών υγείας και σίγουρα ο ρόλος του διαιτολόγου είναι σημαντικός για την αντιμετώπιση του. Ένας καθοριστικός παράγοντας στην αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής μπορεί να θεωρηθεί η αλλαγή του τρόπου ζωής του ατόμου. Αυτό συνεπάγεται την υιοθέτηση σωστών πρότυπων διατροφής και την ένταξη της φυσικής δραστηριότητας στην καθημερινή ζωή.

Εάν λάβουμε υπ’ οψη μας ότι σχεδόν το 90% των ατόμων που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 αντιμετωπίζει, συγχρόνως, πρόβλημα με την παχυσαρκία ή ότι μια «ενδεχόμενη» παχυσαρκία μπορεί να οδηγήσει σε σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, το αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας (μείωση προσλαμβανόμενων θερμίδων σε σχέση με αυτές που καταναλώνουμε) θα ήταν το ήμισυ της αντιμετώπισης του προβλήματος αυτού.

Ο αντίκτυπος του διαβήτη στα παιδιά και τις οικογένειές τους είναι μεγάλος. Η καθημερινή ζωή των παιδιών διαταράσσεται από την ανάγκη παρακολούθησης των επιπέδων του σακχάρου στο αίμα, λήψης φαρμάκων και εξισορρόπησης των επιδράσεων της δραστηριότητας και της διατροφής. Ο διαβήτης μπορεί να επηρεάσει τις φυσιολογικές αναπτυξιακές δραστηριότητες της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας, καθώς και την εκπαιδευτική επιτυχία και το πέρασμα στην ενηλικίωση. Για να μπορέσουν παιδί και γονείς να ανταπεξέλθουν και για να διασφαλισθεί η βέλτιστη δυνατή σωματική και συναισθηματική υγεία του παιδιού, απαιτείται φροντίδα από μια διεπιστημονική ομάδα με καλή γνώση των παιδιατρικών θεμάτων. Θα πρέπει επίσης να παρέχεται υποστήριξη στα άτομα που φροντίζουν διαβητικά παιδιά, καθώς και στο προσωπικό του σχολείου. Με αυτό τον τρόπο, παιδιά με διαβήτη τύπου 1 ή τύπου 2 μπορούν να φτάσουν στην ενηλικίωση βιώνοντας όσο το δυνατόν λιγότερες αρνητικές επιδράσεις.

Ψυχολογικές και κοινωνικές δυσκολίες μπορεί να εμποδίζουν τα παιδιά να λάβουν την καλύτερη διαθέσιμη φροντίδα για το διαβήτη και να επιτύχουν θεραπευτικούς στόχους. Επιπροσθέτως στις μεγάλες σωματικές και συναισθηματικές προκλήσεις της ανάπτυξης, ο διαβήτης δημιουργεί σημαντικές, συχνά υπερβολικές, απαιτήσεις τόσο για τα παιδιά όσο και για τις οικογένειές τους. Η νόσος είναι παρούσα παντού. Επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής του παιδιού και αποτελεί μια δύσκολη κατάσταση που πρέπει να αντιμετωπιστεί από το παιδί, την οικογένεια, το σχολείο και την τοπική κοινότητα. Η αντιμετώπιση του διαβήτη προκαλεί ψυχολογική πίεση στα παιδιά με διαβήτη και τις οικογένειές τους, ιδιαίτερα όταν η διαχείριση και η θεραπεία του διαβήτη είναι εντατικές (π.χ. διατήρηση του σακχάρου στο αίμα σε όσο το δυνατόν πιο φυσιολογικά επίπεδα σε συνεχή βάση).

Συμπτώματα του μη ελεγχόμενου διαβήτη

Συνήθη συμπτώματα του διαβήτη τύπου 1 είναι:

• η υπερβολική δίψα
• η συχνή διούρηση
• η απότομη απώλεια βάρους
• η υπερβολική κόπωση
• η θολή όραση

Τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 μπορεί να έχουν τα ίδια συμπτώματα, αλλά μπορεί να είναι λιγότερο εμφανή. Πολλοί δεν έχουν καθόλου συμπτώματα και διαγιγνώσκονται ενώ ήδη πάσχουν από τη νόσο για αρκετά χρόνια. Περίπου 50% των ατόμων με διαβήτη τύπου 2 δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν από τη νόσο.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής με κύρια χαρακτηριστικά τη δυτικού τύπου δίαιτα και την καθιστική ζωή σε συνδυασμό με γενετικούς και άλλους παράγοντες έχουν οδηγήσει στην εμφάνιση νοσημάτων και παθολογικών καταστάσεων στην παιδική ηλικία που μέχρι πριν λίγα χρόνια μπορούσε κανείς να συναντήσει μόνο σε ενήλικα άτομα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 που σήμερα βλέπουμε να λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις πλέον και σε παιδιά.

Η Αμερικανική Διαβητολογική Εταιρία θέτει ορισμένα κριτήρια για τα παιδιά που κινδυνεύουν να εμφανίσουν σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2:

1. Ηλικία άνω των 10 ετών ή ναρξη της εφηβείας
2. Δείκτη μάζας σώματος >85 εκατοστημόριο για την ηλικία και το φύλο ή βάρος για το ύψος > 85 εκατοστημόριο ή βάρος > 120% του ιδανικού βάρους για το ύψος
3. Όταν συνυπάρχουν 2 από τους παρακάτω παράγοντες κινδύνου

• Οικογενειακό ιστορικό ΣΔ τύπου 2 (πρώτου ή δευτέρου βαθμού συγγένεια)
• Φυλή/Εθνικότητα Αφρικανο-Αμερικάνικη, Ισπανική, Ινδο-Αμερικάνικη, Ασιατική ή με προέλευση τα νησιά του Ειρηνικού
• Αντίσταση στην ινσουλίνη
• Παρουσία καταστάσεων που σχετίζονται με την αντίσταση στην ινσουλίνη όπως π.χ σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, αυξημένη αρτηριακή πίεση και δυσλιπιδαιμία

Παράγοντες κινδύνου εμφάνισης ινσουλινοαντίστασης και σακχαρώδη διαβήτη σε παιδιά

Η παιδική παχυσαρκία αποτελεί πλέον τον σημαντικότερο παράγοντα κινδύνου εμφάνισης ινσουλινοαντίστασης και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 στα παιδιά. Πολλές είναι οι κλινικές μελέτες που διαπίστωσαν ότι τα παχύσαρκα παιδιά είναι εκείνα που εμφανίζουν πιο συχνά διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη αλλά και ινσουλινοαντίσταση εκφρασμένη από υπερινσουλιναιμία, μεταγευματική υπεργλυκαιμία καθώς και αυξημένα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνης σε κατάστασης νηστείας.

Το σύγχρονο μοντέλο διατροφής δυτικού τύπου που χαρακτηρίζεται από την αυξημένη πρόσληψη κορεσμένου λίπους (κύριες πηγές είναι το κρέας, τα αλλαντικά, τα πλήρη γαλακτοκομικά, το βούτυρο, διάφορα είδη ζαχαροπλαστικής, αρτοποιήματα, πατατάκια, σοκολάτες, κρουασάν κα) και τη χαμηλή πρόσληψη φυτικών ινών (κύριες πηγές είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, τα όσπρια και τα μη επεξεργασμένα δημητριακά) φαίνεται να συμβάλλει σημαντικά στον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη ακόμα και στα παιδιά.

Επιπλέον, όλες οι μελέτες συνηγορούν στο συμπέρασμα ότι η φυσική δραστηριότητα μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο ινσουλινοαντίστασης και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 στα παιδιά (βελτίωση της οξειδωτικής ικανότητας των μυών και μεταφορά γλυκόζης από το αίμα στους ιστούς).

Πέρα από τον τρόπο ζωής, οι γενετικοί παράγοντες φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της νόσου. Ειδικότερα, τα παιδιά παχύσαρκης ή διαβητικής μητέρας έχουν πέντε φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να γεννηθούν υπέρβαρα και να εμφανίσουν ινσουλινοαντίσταση αντίστοιχα καθώς ήδη από την περίοδο κύησης εκτίθενται στα υψηλά επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνης της μητέρας τους.

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, είναι πλέον αναμφισβήτητο ότι ο ρόλος της ενδομήτριος ζωής στην εμφάνιση της νόσου στα παιδιά είναι καθοριστικός. Επιπλέον, κλινικές μελέτες επισημαίνουν ότι ακόμα και τα ελλειποβαρή νεογνά, αυτά δηλαδή που γεννιούνται με χαμηλό βάρος γέννησης (2.5 κιλά) λόγω παραγόντων που σχετίζονται κυρίως με τον τρόπο ζωής της μητέρας (υποσιτισμός, κάπνισμα, κακή διατροφή) έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 στην μετέπειτα ζωή τους. Αυτό που συμβαίνει σε ένα είδος «προγραμματισμού» του νεογνού που συμβαίνει κατά την ενδομήτρια ζωή προκειμένου να επιβιώσει μέσα σε ένα ΄΄επιβαρημένο΄΄ περιβάλλον (υπεργλυκαιμία, υποσιτισμός).

Τι πρέπει να περιλαμβάνει το διαιτολόγιο του παιδιού /εφήβου με διαβήτη (τύπου 1 και 2):

Πολλοί νομίζουν, είτε από άγνοια είτε από ελλιπή πληροφόρηση, ότι η δίαιτα του διαβητικού είναι μια σειρά από στερήσεις διάφορων τροφίμων. Ενώ, στην πραγματικότητα, τίποτα δεν απαγορεύεται αλλά στην ουσία καταναλώνονται όλα με μέτρο.

Tο διαιτολόγιο μπορεί να περιλαμβάνει δημητριακά, ψωμί ολικής αλέσεως, ρύζι ακόμα και αμυλώδη τρόφιμα (πατάτα) σε συνδυασμό με πρωτεΐνες (ψάρι, κοτόπουλο, κρέας, γαλακτοκομικά) και έλαια. Δεν ισχύει η άποψη ότι ο συνδυασμός όλων των ομάδων των τροφίμων σε ένα γεύμα είναι λανθασμένος. Σήμερα έχει αποδειχτεί ότι ο συνδυασμός των κρεατικών και αμυλούχων τροφίμων, καθώς και των φυτικών ινών όχι μόνο δεν απαγορεύεται αλλά συνίσταται γιατί καθιστούν το χρόνο, που απαιτείται για να μεταβολιστεί το σάκχαρο , μεγαλύτερο . Έτσι , σύμφωνα με το Food Guide (HB, 1994) πέρα του ½ του πιάτου μας πρέπει να αποτελείται από άμυλο ( ψωμί ολικής αλέσεως, όσπρια, ρύζι κ.λ.π ) και λαχανικά ωμά ή βραστά (μαρούλι, μπρόκολο, ντομάτα, λάχανο κ.λ.π ), το 1/8 από λευκό ή κόκκινο κρέας (κοτόπουλο, χοιρινό, τσιπούρα κ.λ.π ), ενώ ένα μικρό μέρος του πιάτου πρέπει να αποτελείται από έλαια (ελαιόλαδο: αντιοξειδωτικές ιδιότητες, μείωση της ολικής και κακής χοληστερόλης). Όσον αφορά τους υδατάνθρακες θα πρέπει να αποτελούν το 55% - 60% της συνιστώμενης ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης. Το πώς πρέπει να παρουσιάζεται το πιάτο σε εκατοστιαία αναλογία παρουσιάζεται στον πιο κάτω πίνακα.

Πηγή: National Food Guide, UK, 1994

Εξάλλου, βάση του διαβητικού πιάτου (αμερικάνικο πρότυπο) το ½ είναι λαχανικά (μη αμυλούχα), ¼ του πιάτου υδατάνθρακες και ¼ πρωτεΐνες. Λιπαρά και κόκκινο κρέας με μέτρο. Είναι μισό πιάτο αν είναι όσπρια.

Προτιμώνται οι σύνθετοι υδατάνθρακες (όσπρια, λαχανικά, φρούτα, ρύζι κλπ ) έναντι των μόνο- και δισακχαριτών (μέλι, ζάχαρη, γλυκά κλπ ) γιατί οι πρώτοι χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να μεταβολιστούν. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η ομαλή αυξομείωση της γλυκόζης του ορού, σε αντίθεση με τους δεύτερους που αυξάνουν γρήγορα και απότομα το σάκχαρο στο αίμα. Αντί για ζάχαρη μπορούν να χρησιμοποιηθούν άλλες γλυκαντικές ουσίες , όπως ασπαρτάμη, ακεσουλφαμη Κ που πρέπει να καταναλώνονται.

Αντιθέτως, η φρουκτόζη και η σορβιτόλη, όπως και τα «γλυκά για διαβητικούς» πρέπει να αποφεύγονται ή να περιορίζονται. Τα ινσουλινοεξαρτωμενα παιδιά πρέπει να καλύπτουν τους υδατάνθρακες στα γεύματα και ενδιάμεσα σνακς με την σωστή αναλογία ινσουλίνης. Για τα παιδιά με τύπου 2 διαβήτη εισηγείται η κατανάλωση σταθερών μερίδων υδατανθράκων ανά γεύμα και σνακ. Οι πρωτεΐνες (κρέας, αυγό, πουλερικά κλπ) θα πρέπει να κυμαίνονται μεταξύ 15% -20% (ΜΟ 12%) και να καταναλώνονται σε συνδυασμό με τους υδατάνθρακες, έχοντας σαν στόχο τη βραδεία αύξηση του σακχάρου στο αίμα. Η ποσότητα των λιπών θα πρέπει να καταλαμβάνει το 25% και να μην ξεπερνά το 30%. Λιγότερο από 10% του θερμιδικού συνόλου πρέπει να προέρχεται από κορεσμένα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, αφήνοντας το λιγότερο από 20% στα μονοακόρεστα.

Ρολος του Διαιτολογου στη αντιμετώπιση του διαβητη

• Εκπαίδευση για μια υγιεινή, ισοζυγισμένη διατροφή
• Εκπαίδευση τουλάχιστον στον βασικό υπολογισμό υδατανθράκων
• Προώθηση συχνής σωματικής άσκησης
• Συχνή παρακολούθηση σε συνεργασία με την υπόλοιπη ομάδα υγείας
• Καθορίζει το διατροφικό πρόβλημα/ χρησιμοποιεί την διατροφής ως προοίμιο στον προγραμματισμό της διαχείρισης.
• Επιλέγει την κατάλληλη διαιτητική μεθοδολογία ώστε να συλλέξει πληροφορίες για αναδρομικές και τρέχοντες διατροφικές συνήθειες καθώς και την πρόσληψη θρεπτικών συστατικών.
• Εξετάζει τους παράγοντες που επηρεάζουν την νοσηρότητα, στην ανάπτυξη του σχεδίου περίθαλψης διατροφής.
• Περιγράφει ένα σχέδιο, συμπεριλαμβανομένων των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων στόχων και της διαιτητικής θεραπευτικής αγωγής, σύμφωνα με τη διάγνωση καθώς και ένα σύστημα παρακολούθησης.
• Διατυπώνει τα σχέδια γεύματος και τις θεραπευτικές αγωγές σίτισης που είναι σύμφωνα με τη μεμονωμένη διατροφή και τους διαιτητικούς στόχους στο πλαίσιο της υπηρεσίας τροφίμων νοσοκομείων ή/ και του σπιτιού ή της κοινοτικής ρύθμισης.
• Μεταφράζει τις θρεπτικές ή διαιτητικές συμβουλές στα τρόφιμα σύμφωνα με τα αποδεκτά πρότυπα, τις επιστημονικές απόψεις και τις οδηγίες και δίνει τις σωστές πληροφορίες ανάλογα με τη γνώση και την κουλτούρα του πελάτη.
• Συντονίζει και τροποποιεί τις διατροφικές δραστηριότητες μεταξύ του προσωπικού που προσφέρει υπηρεσίες υγείας.
• Αξιολογεί την πρόοδο των πελατών στην επίτευξη των προγραμματισμένων εκβάσεων.
• Αξιολογεί την αποτελεσματικότητα του σχεδίου της διατροφικής αγωγής στην επίτευξη των προγραμματισμένων εκβάσεων.

Ολοκληρώνοντας, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη στα παιδιά αν και πλέον αποτελεί μια συχνά εκδηλωμένη νόσο στην ηλικία αυτή, ωστόσο μπορεί να προληφθεί μέσα από το σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων Διατροφικής Αγωγής στα σχολεία. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί με ιδιαίτερη προσοχή ότι όσο και αν η παχυσαρκία φαίνεται να είναι η κύρια αιτία εμφάνισης της νόσου (τύπου 2) στα παιδιά, ωστόσο, η ηλικία αυτή δεν επιτρέπει σε καμία περίπτωση τη χρήση αυστηρών διαίτων ή φαρμακευτικής αγωγής με σκοπό την απώλεια βάρους. Η έμφαση θα πρέπει να δίνεται πάντα στην αλλαγή του τρόπου ζωής μέσα από την εκμάθηση των αρχών της ισορροπημένης διατροφής και την ενσωμάτωση της φυσικής δραστηριότητας στην καθημερινότητα των παιδιών.

Οι μοντέρνες διατροφικές συστάσεις για παιδιά και εφήβους με διαβήτη δεν διαφέρουν από τις συστάσεις για παιδιά και εφήβους της ίδιας ηλικίας. Στην ουσία είναι υγιεινές διατροφικές συνήθειες κατάλληλες για τον γενικό πληθυσμό και εντούτοις μπορούν να υιοθετηθούν από όλη την οικογένεια. Η μόνη διαφοροποίηση είναι πως οι υδατάνθρακες που προσλαμβάνονται από την τροφή πρέπει να κατανέμονται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να εναρμονίζονται με την δράση της ινσουλίνης και την φυσική δραστηριότητα.

Βιβλιογραφία:

• American Diebetes Association (ADA), Type 2 Diabetes in Children and Adolescents, Diabetes Care, 2000, 23 (3), 381-389
• National Food Guide, UK, 1994
• Weigensberg MJ, Ball GD, Shaibi GQ, Cruz ML, Gower BA, Goran MI, intake and insulin resistance in black and white children, Obes Res, 2005, 13 (9):1630-7

Για τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων Κύπρου:

Ελένη Π. Ανδρέου, RD, LD, PhDcan
Κλινική Διαιτολόγος
Πρόεδρος Συνδέσμου Διαιτολόγων Κύπρου


© Σύνδεσμος Διαιτολόγων Κύπρου