Παγκόσμια Ημέρα Τροφίμων

Ανακοίνωση Συνδέσμου Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου 
                               για την Παγκόσμια Ημέρα Τροφίμων (16 Οκτωβρίου2010)
                                                    Φετινό θέμα: «Ενωμένοι ενάντια στην πείνα»

Η 16η Οκτωβρίου έχει καθιερωθεί  ως η παγκόσμια ημέρα τροφίμων  από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) το 1945. 
To Νοέμβριο του 1979, η παγκόσμια ημέρα τροφίμων (WFD) προωθήθηκε από τις χώρες μέλη του FAO στο 20ον γενικό συνέδριο του. Από τότε αυτή η ημέρα γιορτάζεται σε περισσότερες από 150 χώρες, που δίνουν έμφαση στη συνειδητοποίηση των ζητημάτων πίσω από την ένδεια και την πείνα.

Το φετινό θέμα είναι ενωμένοι ενάντια στην πείνα, που επιλέγεται για να
αναγνωρίσει προσπάθειες που καταβάλλονται στην πάλη ενάντια στην παγκόσμια
πείνα σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο.

Στόχοι της φετινής παγκόσμιας ημέρας τροφίμων είναι: 
• Η ενθάρηνση για να αυξηθεί η γεωργική παραγωγή προϊόντων έτσι ώστε να υποκινηθούν οι εθνικές, διμερείς, διεθνικές και μη κυβερνητικές πρωτοβουλίες για αυτόν τον σκοπό. 
• Ο οικονομικός και τεχνικός συντονισμός καταπελτών μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών. 
• Η ενίσχυση για συμμετοχή των αγροτών, ιδιαίτερα γυναίκες και τα κατώτερα προνομιούχα στρώματα, στις αποφάσεις και τα γεγονότα που προσκρούουν στις συνθήκες διαβίωσής τους. 
• Η αύξηση  της δημόσια συναίσθησης του ζητήματος της πείνας στον κόσμο. 
• Η υποστίρηξη  των τεχνολογιών στον αναπτυσσόμενο κόσμο. 
• Η αναζωογόνηση της διεθνούς και εθνικής αλληλεγγύης στον αγώνα ενάντια στην πείνα, τον υποσιτισμό και την ένδεια και να δώσουμε σημασία στην γεωργική ανάπτυξη.

Σήμερα η πείνα απειλεί περισσότερο από 800 εκατομμύρια ανθρώπων στον πλανήτη και ο υποσιτισμός , η διατροφική ανασφάλεια , οι άθλιες συνθήκες υγιεινής και ο περιορισμός της βιοποικιλότητας είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των υπό ανάπτυξη χωρών. Αντίθετα στις ανεπτυγμένες χώρες το πρόβλημα της παχυσαρκίας απειλεί την υγεία εκατομμυρίων πολιτών . Η εντατικοποίηση του πρωτογενούς τομέα της παραγωγής γεωργικών προϊόντων ζωικής και φυτικής προέλευσης , η ραγδαία ανάπτυξη τεχνολογιών μεταποίησης και συντήρησης τροφίμων και η υπερκατανάλωση «βιομηχανοποιημένων τροφίμων» , δημιούργησαν καινούργια πρότυπα διατροφής και διαφοροποίησαν σημαντικά τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων . 

Σήμερα η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται ασθένεια και συνδέεται με σειρά σοβαρών επιπτώσεων στην υγεία όπως καρδιαγγειακά νοσήματα , διαβήτη , καρκινογενέσεις κλπ. ενώ προβλήματα στην ασφάλεια των τροφίμων δημιούργησαν τις μεγάλες διατροφικές κρίσεις των «τρελών αγελάδων», «των διοξινών» και άλλες τροφιμογενείς ασθένειες. Στο θέμα της παχυσαρκίας , η ελληνική διατροφή , η ελληνική κουζίνα είναι η καλύτερη επιλογή για να διασφαλισθεί η υγεία ιδιαίτερα των νεότερων γενιών.

Η Π.Η.Τ. σε αριθμούς κατά την Greenpeace:
§ Περισσότεροι από 850 εκ. άνθρωποι εξακολουθούν να πεινούν σε όλο τον κόσμο. 
§ 2 δισ. άνθρωποι υποφέρουν από χρόνια έλλειψη θρεπτικών ουσιών. 
§ 40 εκ. άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από πείνα, ενώ καθημερινά παράγονται 356 κιλά δημητριακών ανά άτομο. 
§ Μεταξύ 1967- 1997, η παγκόσμια παραγωγή δημητριακών αυξήθηκε κατά 84% και ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε κατά 67%, εξασφαλίζοντας ένα καθεστώς επισιτιστικής ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο. 
§ Την ίδια περίοδο, το κόστος παραγωγής των τροφίμων μειώθηκε εντυπωσιακά, παρασύροντας σε αντίστοιχη μείωση και τις τιμές τους. 
§ Η βιομηχανία τροφίμων σπαταλά 40 δις δολάρια σε διαφήμιση. 
§ Για κάθε δολάριο που ξοδεύει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για την καταπολέμηση του υποσιτισμού στον κόσμο, η βιομηχανία τροφίμων ξοδεύει 500 δολάρια για την προώθηση των επεξεργασμένων τροφίμων. 
§ Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, αυτή τη στιγμή 300 εκ. ενήλικες σε όλο τον κόσμο είναι παχύσαρκοι. 100 εκ. περισσότεροι από το 1995. 
§ Μέχρι το 2020, η παχυσαρκία και οι επιπλοκές που δημιουργεί (καρδιαγγειακά νοσήματα, διαβήτης και ορισμένοι τύποι καρκίνου) θα ευθύνονται για το 72% των θανάτων παγκοσμίως. Το 1998, το αντίστοιχό ποσοστό ήταν της τάξεως του 60%. 
§ Από το 1979 μέχρι τα μέσα 1990, η ετήσια κατανάλωση κρέατος στο νότιο ημισφαίριο αυξήθηκε κατά 70 εκ. Τόνους, σε αντίθεση με μια αύξηση 26 εκ. τόνων που σημειώθηκε στο βόρειο ημισφαίριο. 
§ Οι Η.Π.Α., η Κίνα, η Ε.Ε και η Βραζιλία αποτελούν το 33% του παγκόσμιου πληθυσμού, το οποίο καταναλώνει το 60% της παγκόσμιας παραγωγής μοσχαριού, περισσότερο από το 70% της παγκόσμιας παραγωγής πουλερικών και περισσότερο από το 80% της παραγωγής χοιρινού. 
§ Στη Ρωσία και στη Βραζιλία, σύμφωνα με στοιχεία του 1996 και 1998, τα υπέρβαρα άτομα αντιπροσωπεύουν το 45,4% και 31,8% του ενήλικου πληθυσμού αντίστοιχα. 
§ Στις Η.Π.Α. περισσότερο από το 40% των παραγόμενων τροφίμων πετιέται στα σκουπίδια, με κόστος πάνω από 100 δισ. δολάρια για την αμερικάνική κοινωνία. Υπολογίσθηκε ότι το 14% των τροφίμων που καταλήγουν στα σκουπίδια ενός νοικοκυριού βρίσκεται πακεταρισμένο και δεν έχει λήξει. 
§ Αν κάθε αμερικάνος μειώσει την κατανάλωση κρέατος κατά 5%, αν δηλαδή τρώει ένα πιάτο λιγότερο την εβδομάδα, τότε θα παραχθεί ποσότητα δημητριακών ικανή να θρέψει 25 εκατομμύρια ανθρώπους. 
§ Αν οι 670 εκ. τόνοι από την παγκόσμια παραγωγή δημητριακών που προορίζεται για ζωοτροφές μειώνονταν κατά 10%, τα περίσσια δημητριακά θα έφταναν για να θρέψουν 225 εκατομμύρια ανθρώπους. 
§ Τα προϊόντα αδυνατίσματος αντιπροσωπεύουν σήμερα στην Ευρώπη μια αγορά 100 δις. δολαρίων, ποσό που ισοδυναμεί με το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν του Μαρόκου. 
§ 5 πολυεθνικές ελέγχουν το 90% του παγκόσμιου εμπορίου δημητριακών. 
§ Η παγκόσμια κατανάλωση κρέατος καταστρέφει δάση σε ραγδαίο ρυθμό. Στην κεντρική Αμερική, τα τελευταία 40 χρόνια, το 40% των τροπικών δασών έχει καταστραφεί ή καεί για να μετατραπεί σε βοσκοτόπια βοοειδών. 
§ 10.000 διαφορετικά είδη έχουν χρησιμοποιηθεί από ανθρώπους για την παραγωγή τροφής εδώ και 10.000 χρόνια. Σήμερα, μόνο 150 είδη τρέφουν την ανθρωπότητα και μόνο 12 είδη παρέχουν το 80% της θερμιδικής αξίας - το στάρι, το ρύζι, το καλαμπόκι και η πατάτα καλύπτουν το 60%.

Η σχέση της διατροφής με την πείνα

Η χρόνια πείνα αυξάνει την ευπάθεια στις ασθένειες. Οι άνθρωποι νιώθουν αδύνατοι και ληθαργικοί. Η ικανότητα τους για εργασία μειώνεται  και αυτό επηρεάζει την οικονομία. Αυτό με τη σειρά του συντείνει στην πείνα και τη φτώχεια που βασανίζει τις οικογένειες με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που διαιωνίζει το πρόβλημα.

Οι ελλείψεις της διατροφής σε βιταμίνες και άλλα στοιχεία προκαλεί ανεπάρκεια της σωματικής ανάπτυξης των παιδιών, μειωμένη ανάπτυξη των πνευματικών ικανοτήτων και τύφλωση.

Οι αναιμίες που προκύπτουν λόγω έλλειψης σιδήρου είναι υπεύθυνες για το 20% των θανάτων  των μητέρων στην Αφρική και στην Ασία.

Οι γυναίκες και τα παιδιά είναι περισσότερο ευάλωτα στην πείνα και στον υποσιτισμό. Οι γυναίκες παρά το γεγονός ότι είναι μικρότερες σωματικά και χρειάζονται λιγότερη ενέργεια συνολικά, εντούτοις έχουν ανάγκη από τις ίδιες ή περισσότερες ποσότητες πολλών θρεπτικών συστατικών. Για το λόγο αυτό πρέπει να τρωνε μεγαλύτερες ποσότητες τροφίμων που είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά.

Οι γυναίκες που είναι έγκυοι, χρειάζονται επιπρόσθετες 300 θερμίδες κάθε μέρα. Όταν θηλάζουν χρειάζονται 500 επιπρόσθετες θερμίδες καθημερινά. Η κακή διατροφή προκαλεί στις γυναίκες μεγαλύτερους κινδύνους επιπλοκών και θανάτων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού.  

Οι θάνατοι που προκαλούνται από αιτίες που έχουν σχέση με την εγκυμοσύνη είναι ο κυριότερος λόγος θνησιμότητας στις νεαρές γυναίκες ηλικίας από 15 έως 19 ετών.

Στην ουσία οι έφηβες αυτές, των οποίων η σωματική ανάπτυξη δεν έχει ακόμη συμπληρωθεί και οι οποίες υποφέρουν από σημαντικές ελλείψεις θρεπτικών συστατικών λόγω υποσιτισμού, αντιμετωπίζουν ένα κίνδυνο θανάτου κατά την εγκυμοσύνη που είναι μεγαλύτερος κατά 20 έως 200% από τον ανάλογο κίνδυνο που έχουν οι γυναίκες ηλικίας 20 έως 24 ετών.

Ο υποσιτισμός απειλεί επίσης τα βρέφη τους. Το 50% των 12 εκατομμυρίων παιδιών κάτω των 5 ετών, που πεθαίνουν στις αναπτυσσόμενες χώρες, υποκύπτουν σε ασθένειες που έχουν σχέση με την πείνα και με την κακή διατροφή της μητέρας τους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Επίσης υπάρχουν δεδομένα που υποστηρίζουν ότι η βρεφική θνησιμότητα είναι μεγαλύτερη, σχεδόν διπλάσια σε παιδιά που γεννιούνται από μητέρες νεαρής ηλικίας σε σχέση με μητέρες που είναι μεγαλύτερες σε ηλικία.

Τα παιδιά είναι το μέρος εκείνο του πληθυσμού μιας χώρας, που είναι το πλέον ευαίσθητο σε διάφορους νοσηρούς παράγοντες. Η κατάσταση της υγείας τους είναι είναι ένας καλός δείκτης της κατάστασης της υγείας του συνόλου της κοινότητας.

Τα παιδιά είναι τα πρώτα θύματα των ελλείψεων της διατροφής σε θρεπτικά στοιχεία. Κάθε χρόνο, περίπου 500.000 παιδιά τυφλώνονται, χάνοντας όλη ή σημαντικό μέρος της όρασής τους, λόγω έλλειψης σε βιταμίνη Α. 
Η έλλειψη στη βιταμίνη αυτή αυξάνει την ευπάθεια σε ασθένειες, προκαλεί καθυστέρηση και ανεπάρκεια της σωματικής ανάπτυξης. Επίσης η έλλειψη της βιταμίνης Α, συσχετίζεται και με περισσότερους θανάτους λόγω ιλαράς, διάρροιας και αναπνευστικών παθήσεων.

Η έλλειψη ιωδίου είναι ακόμη μια σημαντική μάστιγα που ταλαιπωρεί τους ανθρώπους στις φτωχές και αναπτυσσόμενες χώρες. Θεωρείται ως η σημαντικότερη αιτία εγκεφαλικής βλάβης σε παιδιά η οποία μπορεί να προληφθεί.

Η έλλειψη ιωδίου είναι επίσης αιτία αποβολών, γέννησης νεκρών εμβρύων και μητρικής θνησιμότητας. 
Σήμερα υπάρχουν 16 εκατομμύρια άτομα με σοβαρή πνευματική καθυστέρηση που προκλήθηκε λόγω έλλειψης ιωδίου κατά την βρεφική ηλικία. Υπάρχουν ακόμη 49,5 εκατομμύρια άνθρωποι που υποφέρουν από εγκεφαλικές βλάβες που προκλήθηκαν από έλλειψη ιωδίου.

Οι ελλείψεις σε θρεπτικές ουσίες και ιχνοστοιχεία στη διατροφή μπορούν εύκολα να προληφθούν. Η καλή διατροφή  τα συμπληρώματα και τα ενδυναμωμένα τρόφιμα μπορούν να διορθώσουν την κατάσταση. 

Σήμερα παγκοσμίως το 70% του αλατιού που χρησιμοποιείται εμπλουτίζεται με ιώδιο. Το γεγονός αυτό έχει συμβάλει στην ουσιαστική μείωση των νέων περιστατικών σοβαρής πνευματικής καθυστέρησης λόγω έλλειψης ιωδίου σε βρέφη κατά 50% από το 1990 μέχρι σήμερα.

Έχει υπολογιστεί ότι για ένα έτος, κατά το 1997, η χορήγηση συμπληρωμάτων με βιταμίνη Α, έχει σώσει  τη ζωή σε τουλάχιστο 300.000 παιδιά σε αναπτυσσόμενες χώρες.   

Τα στοιχεία αυτά μας δίνουν ένα μέρος της θλιβερής εικόνα που επικρατεί στις φτωχές χώρες και του τεράστιου προβλήματος της πείνας που τις μαστίζει.

Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές και σε δυστυχία είναι ανυπολόγιστο. Η αντιμετώπιση και πρόληψη του προβλήματος μπορεί να γίνει και είναι επιτακτικό να εντατικοποιηθούν και να συνεχιστούν αδιάκοπα οι προσπάθειες από τις πλούσιες χώρες για να υποστηρίξουν τους αδύνατους να ξεφύγουν από την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκονται. 

Χρήσιμοι ορισμοί 

§ Τι είναι όμως η πείνα? Η πείνα είναι «η φυσιολογική ανάγκη για φαγητό και εκφράζεται με την ώθηση για απόκτηση τροφής – η πείνα είναι συνήθως ένα δυσάρεστο και έμφυτο συναίσθημα» . Επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως τα μηνύματα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος( υποθάλαμος) ή άλλα όργανα του σώματος (στομάχι, συκώτι, ορμόνες) , από παθήσεις , το περιβάλλον (π.χ κλιματολογικές συνθήκες, διαθεσιμότητα τροφίμων , και τις ψυχολογικές διαθέσεις( άγχος, διάθεση, ανία ). Υπάρχει όμως και μια άλλη έννοια σχετική αλλά συνάμα και τόσο διαφορετική από την πείνα – η όρεξη. 
§ Η όρεξη είναι «η ψυχολογική επιθυμία για φαγητό – η όρεξη είναι ένα αίσθημα που μαθαίνεται». Αυτή επηρεάζεται από παράγοντες όπως μεταβολικές επιρροές (ημερήσιες θερμιδικές ανάγκες, επίπεδα νευροδιαβιβαστών, ορμόνες) , κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιρροές ,πολυμαθείς διατροφικές αρέσκειες και δυσαρέσκειες , φαρμακολογικές επιρροές , αισθήσεις ευχαρίστησης (γεύση, υφή, οσμή), συγκεκριμένες ορέξεις (δίψα, αλάτι), παθήσεις. 
§ Κακή Θρέψη είναι η κατάσταση όπου υπάρχει υπερβολική ή ελλιπής λήψη ενέργειας (θερμίδων) ή θρεπτικών ουσιών ή όταν υπάρχει ανισορροπία στην πρόσληψη των θρεπτικών ουσιών. Ο υποσιτισμός και ο υπερσιτισμός είναι παραδείγματα κακής θρέψης. 
§ Υποσιτισμός είναι η έλλειψη ή ανεπάρκεια θερμίδων και θρεπτικών ουσιών 
Υπερσιτισμός είναι η υπερβολική λήψη θερμίδων και θρεπτικών ουσιών . 
§ Σχέση Φτώχειας –Πείνας – Κακής Θρέψης
Η φτώχεια σχετίζεται με την κακή θρέψη και μπορεί να είναι η αιτία για την πείνα αλλά και το αντίθετο. Υπάρχει μια κυκλική ροή των πραγμάτων. Η πείνα-η χρόνια πείνα- μπορεί να κάνει το άτομο λιγότερο παραγωγικό αφού σε συνδυασμό με την κακή θρέψη- ιδίως τον υποσιτισμό- και άλλα προβλήματα υγείας μπορεί να προκαλέσει μειωμένη ανάπτυξη , ανεπαρκή ανάπτυξη, παιδιά με μειωμένο βάρος, βρεφική θνησιμότητα, αναιμία, μειωμένο ανοσοποιητικό σύστημα, ελλιπείς μαθησιακές ικανότητες, φυσιολογική και πνευματική αδυναμία, αμηνόρροια , λήθαργο, kwashiorkor (μορφή πελλάγρας εμφανιζόμενη σε αυτούς που τρέφονται με άμυλο που ουσιαστικά είναι έλλειψη πρωτεΐνης / ενέργειας) . Η μειωμένη παραγωγικότητα και απόδοση λόγω της κακής θρέψης θα έχει έως αποτέλεσμα την φτώχεια ή έλλειψη αρκετού εισοδήματος για να υπερπηδηθεί το πρόβλημα της πείνας. 
§ Κυκλική Ροή Πραγμάτων :   
Πείνα «κακή θρέψη« Φτώχεια

Βιβλιογραφία: 
1. Food and Agricultural Organisation 

Για τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου:
Δρ Χριστιάνα Φιλίππου, MS, RD
Κλινική και Αθλητική Διαιτολόγος 
Αντιπρόεδρος Συ.Δι.Κυ.

Δρ Ελένη Π. Ανδρέου, RD, LD
Κλινική Διαιτολόγος 
Πρόεδρος  Συ.Δι.Κυ.