Παγκόσμια Ημέρα Τροφίμων

Ανακοίνωση Συνδέσμου Διαιτολόγων Κύπρου για την Παγκόσμια Ημέρα Τροφίμων - 16 Οκτωβρίου 2008

Φετινό Θέμα: Παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια: οι προκλήσεις των κλιματικών αλλαγών και της βιοενέργειας

H Παγκόσμια Ημέρα Τροφίμων παρέχει την ευκαιρία να τονιστεί για άλλη μια φορά η τραγική κατάσταση των 862 -923 εκατ. ανθρώπων που υποσιτίζονται στον κόσμο. Οι περισσότεροι από αυτούς ζουν σε αγροτικές περιοχές όπου η κύρια πηγή εισοδήματος είναι η γεωργία. Η υπερθέρμανση του πλανήτη και η άνθηση των βιοκαυσίμων απειλούν τώρα να αυξήσουν τον αριθμό των πεινασμένων ακόμη περισσότερο στις επόμενες δεκαετίες. Οι λέξεις κλειδιά του φετινού μηνύματος: ασφάλεια τροφίμων, κλιματικές αλλαγές, και βιοενέργεια μπορούν να έχουν παρόμοια αλλά και διαφορετική σημασία για κάθε χώρα. Ο Σύνδεσμος Διαιτολόγων Κύπρου με αυτή την ανακοίνωση θα δώσει την δική του ερμηνεία στο φετινό μήνυμα της Παγκόσμιας Μέρας Τροφίμων.

Τι σημαίνει, όμως, ο όρος ασφάλεια τροφίμων;

Ασφάλεια σημαίνει δημιουργία όρων και προϋποθέσεων σε όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας από το στάβλο ή αγρόκτημα μέχρι το τραπέζι, ώστε το τελικό προϊόν να είναι ποιοτικό και υγιεινό. Η παραγωγική διαδικασία ενός ζωοκομικού προϊόντος περιλαμβάνει όλα τα στάδια από την εκτροφή των ζώων στο στάβλο (ζωοτροφές, κτηνιατρικά φάρμακα, νερό κ.λπ.), τη σφαγή του ζώου ή τη συλλογή του γάλακτος, ανάλογα με την παραγωγική κατεύθυνση, την όποια επεξεργασία - μεταποίηση και τυποποίηση μέχρι το στάδιο της κατανάλωσης.

Είναι σημαντικό να μπορεί να παρακολουθείται και να ελέγχεται η παραγωγική αυτή διαδικασία με ενιαίο και αδιάσπαστο τρόπο, ώστε να είναι δυνατός ο εντοπισμός τυχόν παραλείψεων ή λαθών.

Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 852/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Απριλίου 2004 για την υγιεινή των τροφίμων ισχύουν οι ακόλουθοι ορισμοί:

Υγιεινή των τροφίμων: τα μέτρα και οι όροι που είναι αναγκαία για τον έλεγχο των κινδύνων και για την εξασφάλιση της καταλληλότητας των τροφίμων για ανθρώπινη κατανάλωση.

Ασφάλεια των τροφίμων: η βεβαιότητα ότι τα τρόφιμα δεν θα προκαλέσουν δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία του τελικού καταναλωτή, όταν παρασκευάζονται και καταναλώνονται.

Πρωτογενής παραγωγή: η παραγωγή, εκτροφή ή καλλιέργεια πρωτογενών προϊόντων μέχρι και τη συγκομιδή, τη θήρα, την αλίευση, το άρμεγμα και όλα τα στάδια της ζωικής παραγωγής πριν από τη σφαγή.

Ασφάλεια τροφίμων - βασικοί κανόνες

Πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση αποκάλυψε ότι το 11% των τροφίμων που ελέγχθηκαν από τις εθνικές αρχές δεν συμμορφώνονταν με τη νομοθεσία τροφίμων. Η ίδια έρευνα επίσης αποκάλυψε ότι το 21% των δύο εκατομμυρίων θέσεων πώλησης (καταστήματα, ξενοδοχεία, εστιατόρια, χονδρέμποροι) δεν ανταποκρίνονταν στους κατάλληλους κανόνες υγιεινής.

Αν και αυτοί οι αριθμοί είναι ανησυχητικοί, η κύρια πηγή τροφικής δηλητηρίασης παραμένει το σπίτι. Οι καταναλωτές, ενώ κατά ένα μεγάλο μέρος είναι ενήμεροι για τα ζητήματα που αφορούν την ασφάλεια τροφίμων, ακόμα δεν παίρνουν την υγιεινή στην κουζίνα αρκετά στα σοβαρά. Ο πίνακας απαριθμεί τα συχνότερα λάθη και μερικές απλές προφυλάξεις για να κρατηθούν μακριά από το φαγητό τα επιβλαβή βακτηρίδια, η κύρια πηγή τροφογενών ασθενειών.
 

(Από τον ενημερωτικό οδηγό του EUFIC, «Από το αγρόκτημα στο πηρούνι» )

Η κλιματική αλλαγή επιβαρύνει στην υγεία

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μπορούν να επιβαρύνουν τα παιδιά και τις γυναίκες, επισημαίνει η UNICEF, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Υγείας. Σχεδόν 10 εκατ. παιδιά κάτω των 5 ετών πεθαίνουν κάθε χρόνο, κυρίως από αιτίες που μπορούν να προληφθούν. Πολλές από αυτές τις αιτίες, όπως η ελονοσία και η διάρροια, είναι ευαίσθητες σε αλλαγές θερμοκρασίας και βροχοπτώσεις και μπορούν να εξαπλωθούν περισσότερο αν μεταβληθούν οι καιρικές συνθήκες. Οι γυναίκες και τα παιδιά πλήττονται από κυκλώνες και πλημμύρες, φαινόμενα που λένε οι ειδικοί, θα αυξηθούνε σε ένταση και συχνότητα τα επόμενα χρόνια. Οι επιστήμονες προβλέπουν ότι οι κλιματικές αλλαγές θα επηρεάσουν την γεωργική παραγωγή και τη διαθεσιμότητα τροφής.

Τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η κλιματική αλλαγή συμβάλλει στην εξάπλωση των ασθενειών πληθαίνουν. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το 2000, οι κλιματικές αλλαγές προκάλεσαν περίπου το 2,4% των κρουσμάτων διάρροιας παγκοσμίως και το 6% των κρουσμάτων ελονοσίας σε μερικές μέσου εισοδήματος χώρες, ασθένειες που δυσανάλογα προσβάλλουν μικρά παιδιά. Καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται, οι άνθρωποι θα υποφέρουν από πείνα, έλλειψη νερού και παράκτιες πλημμύρες. Οι μειωμένες βροχοπτώσεις θα εξασθενούν τις συγκομιδές, τα κοπάδια θα πεθαίνουν, τα παιδιά θα λιμοκτονούν και τα αποθέματα νερού για πόση και υγιεινή θα μειώνονται. Δυο από τους κινδύνους της αλλαγής του κλίματος σχετίζονται με την διατροφή και είναι το νερό και η εξασφάλιση τροφής.

Νερό. Η αποξηραμένη και ραγισμένη γη δε μπορεί να θρέψει ένα παιδί ή να σιτίσει ένα ενήλικα. Όταν ένα ήδη εξαθλιωμένο κράτος βιώνει την ξηρασία, οι επιπτώσεις είναι σοβαρές και εκτεταμένες. Άγονα χωράφια, ζώα που θερμίδα κατανάλωσης τροφής

Είναι σημαντική η αναφορά των αναγκών του ανθρώπου σε νερό. Οι ενήλικες και τα άτομα 3ης ηλικίας χρειάζονται 1ml νερό ανά θερμίδα κατανάλωσης τροφής ενώ τα παιδιά χρειάζονται 1.5 ml νερό ανά θερμίδα κατανάλωσης τροφής.

Εξασφάλιση τροφής. Οι κλιματικές αλλαγές απειλούν τη διατροφή και την υγεία των φτωχών σ' όλο τον κόσμο. Οι αλλαγές του καιρού μπορεί να φέρουν πλημμύρες ή ξηρασία, παράγοντες που είναι δυνατό να αποδεκατίσουν τα αποθέματα τροφίμων σε μια περιοχή. Οι κλιματικές αλλαγές επηρεάζουν επίσης όχι μόνο τις σοδειές, αλλά περιορίζουν και τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

Η αύξηση της θερμοκρασίας και η ελάττωση των βροχοπτώσεων, θα μειώσουν τις σοδειές σε πολλές από τις ευπαθείς περιοχές. Το γεγονός αυτό θα οδηγήσει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων, να μη μπορούν να παράγουν ή να αγοράζουν την τροφή τους.

Τα βιοκαύσιμα μπορούν να βοηθήσουν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ωστόσο τα οφέλη ίσως αντισταθμιστούν από σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα και αυξήσεις τιμών στα τρόφιμα, αναφέρει ο ΟΗΕ στην πρώτη του μεγάλη έκθεση για τη βιοενέργεια.

Η έκθεση του UN-Energy, μιας κοινοπραξίας 20 φορέων των Ηνωμένων Εθνών, έχει στόχο να βοηθήσει τις κυβερνήσεις στον καθορισμό πολιτικών βιοενέργειας που μεγιστοποιούν τα οφέλη και ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις της νέας τεχνολογίας.

Τα βιοκαύσιμα, που παράγονται από καλαμπόκι, φοινικέλαιο, ζαχαρότευτλα και άλλα είδη βιομάζας, προωθούνται ως καθαρότερη, φθηνότερη και πιο βιώσιμη εναλλακτική λύση στα ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα.

Η ΕΕ πρόσφατα αποφάσισε τα βιοκαύσιμα να αντιστοιχούν στο 10% των καυσίμων έως το 2020, ενώ το αμερικανικό Κογκρέσο επεξεργάζεται πρόταση που θα επταπλασίαζε την παραγωγή βιοκαυσίμων έως το 2022.

Η έκθεση αναφέρει ότι η βιοενέργεια αποτελεί «εξαιρετική ευκαιρία» για τη μείωση της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου. Προειδοποιεί όμως ότι «η ταχεία ανάπτυξη στην παραγωγή βιοκαυσίμων θα έχει σημαντικές απαιτήσεις, όσον αφορά τους πόρους γης και νερού, ενώ ταυτόχρονα αυξάνονται ταχύτατα οι ανάγκες για τρόφιμα και προϊόντα από τα δάση».

Η έκθεση συνιστά στις κυβερνήσεις να αποφύγουν πηγές βιομάζας που χρειάζονται καλά εδάφη, πολύ νερό και πολλά λιπάσματα. Ζητά επίσης τη δημιουργία διεθνούς πλαισίου για την πιστοποίηση των βιοκαυσίμων, ώστε τα προϊόντα πληρούν τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές «από το χωράφι έως τις δεξαμενές καυσίμων.

Το πρόβλημα της εξασφάλισης τροφής και της κάλυψης των διατροφικών αναγκών του πληθυσμού της γης αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και έρευνας εδώ και πολλές δεκαετίες. Συνεχώς γίνονταν προσπάθειες για την αύξηση της γεωργικής παραγωγής, όπως τις δεκαετίες του ’60-’70 με την ”Πράσινη Επανάσταση” επιτεύχθηκε αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής ρυζιού και σταριού με βιοτεχνολογική αναπαραγωγή νέων φυτικών ειδών. Η άποψη ότι η βιοτεχνολογία μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία καλλιεργειών που θα αυξάνουν την παγκόσμια παραγωγή τροφής αμφισβητείται από αρκετούς. Η αποδοχή ή όχι της συμβολής της βιοτεχνολογίας στην εξασφάλιση επαρκούς ποσότητας τροφής για όλο τον πληθυσμό απαιτεί και γνώση οικονομικών και πολιτικών καταστάσεων, αλλά σαφώς και περαιτέρω επιστημονική έρευνα για το αν όντως μπορεί πραγματικά να συνεισφέρει αποτελεσματικά και ουσιαστικά στην αντιμετώπιση της πείνας που πλήττει εκατομμύρια ανθρώπους πάνω στη γη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Borlaug E.N. Ending World Hunger. The Promise of Biotechnology and the Threat of Antiscience Zealotry. Plant Physiol, October 2000, Vol. 124, pp. 487-490.
• Gura, T. (1999) New genes boost rice nutrients. Science (Washington, D.C.) 285:994-995
• Kennedy P. Παγκόσμια γεωργία και η επανάσταση στη βιοτεχνολογία. [Στο Προετοιμασία για τον 21ο αιώνα (Kennedy P.) , Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1994, κεφ.4.
• Khush GS. Challenges for meeting the global food and nutrient needs in the new millennium. Proc Nutr Soc. 2001 Feb;60(1):15-26.
• Strauss M., Can biotechnology end hunger? When Malthus meets Mendel. Foreing policy, summer 2000.
• FAO 2008. - http://www.fao.org/es/ESD/at2015/toc-e.htm
• EUFIC
• WHO

© Για τον Σύνδεσμος Διαιτολόγων Κύπρου

Ελένη Π Ανδρέου, RD, LD, PhDcan
Κλινική Διαιτολόγος
Πρόεδρος