ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΕΡΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ  ΜΕΡΑ  ΤΡΟΦΙΜΩΝ
«Επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας σε περιόδους κρίσης»
16 Οκτωβρίου 2009

Τον Οκτώβριο του 1980  (μετά την πιστοποίηση της το 1979)  η Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών καθιέρωσε την 16η Οκτωβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Τροφίμων (ΠΗΤ)  με κύριο στόχο τον περιορισμό της φτώχειας, του υποσιτισμού και της  πείνας στον πλανήτη. Η μέρα μνήμης είναι  στις 16 Οκτωβρίου, που αποτελεί την επέτειο ίδρυσης του Οργανισμού το 1945. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας, το κύριο μήνυμα της ΠΜΤ είναι ότι το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα της εξασφάλισης τροφής πρέπει να προφυλάσσεται για όλους τους ανθρώπους του πλανήτη.  Γιατί είναι πολύ γνωστό ότι παρόλο ότι το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνεται στον καταστατικό χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και σε πολλές άλλες διακηρύξεις, εξακολουθεί δυστυχώς να παραμένει άπιαστο όνειρο για πολλούς ανθρώπους.

        Με μια κατ' εκτιμημένη αύξηση της τάξης 105 εκατομμύριων πεινασμένων ανθρώπων το 2009, υπάρχουν τώρα 1.02 δισεκατομμύριο υποσιτιζόμενοι άνθρωποι στον κόσμο, σημαίνοντας ότι σχεδόν  το 1/6  της ανθρωπότητας υποφέρει  από την πείνα.

Είναι γεγονός  ότι σήμερα η πείνα απειλεί περισσότερους ανθρώπους στον πλανήτη  από ότι ποτέ και ο υποσιτισμός , η διατροφική ανασφάλεια , οι άθλιες συνθήκες υγιεινής και ο περιορισμός της βιοποικιλότητας είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των υπό ανάπτυξη χωρών. Αντίθετα στις ανεπτυγμένες χώρες το πρόβλημα της παχυσαρκίας απειλεί την υγεία εκατομμυρίων πολιτών . Η εντατικοποίηση του πρωτογενούς τομέα της παραγωγής γεωργικών προϊόντων ζωικής και φυτικής προέλευσης , η ραγδαία ανάπτυξη τεχνολογιών μεταποίησης και συντήρησης τροφίμων και η υπερκατανάλωση «βιομηχανοποιημένων 
τροφίμων» , δημιούργησαν καινούργια πρότυπα διατροφής και διαφοροποίησαν σημαντικά τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων .
 

Σήμερα η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται ασθένεια και συνδέεται με σειρά σοβαρών επιπτώσεων στην υγεία όπως καρδιαγγειακά νοσήματα , διαβήτη , καρκινογενέσεις κλπ. ενώ προβλήματα στην ασφάλεια των τροφίμων δημιούργησαν τις μεγάλες διατροφικές κρίσεις των «τρελών αγελάδων», «των διοξινών» και άλλες τροφιμογενείς ασθένειες. Στο θέμα της παχυσαρκίας , η μεσογειακή διατροφή , η μεσογειακή κουζίνα είναι η καλύτερη επιλογή για να διασφαλισθεί η υγεία ιδιαίτερα των νεότερων γενιών.

Το φετινό θέμα της ΠΗΤ είναι η  Επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας σε περιόδους κρίσης.
 
Σύμφωνα με το ομότιτλο  μήνυμα  του FAO, σε μια εποχή που η παγκόσμια οικονομική κρίση κυριαρχεί στις ειδήσεις, θα πρέπει να τονιστεί ότι η κρίση επηρεάζει και καταδιώκει σημαντικά και τις μικρές γεωργικές περιοχές ανά τον κόσμο όπου ζει και εργάζεται το 70% του πεινασμένου πληθυσμού της γης αλλά και  όσους εργάζονται σε γραφεία και εργοστάσια. 

Η κατάσταση στις αγροτικές περιοχές των αναπτυσσόμενων χωρών είναι άσχημη ως επακόλουθο της αύξησης της τιμής των τροφίμων και των καυσίμων μεταξύ του 2007 - 2008.  Η δεύτερη κρίση πλήττει τους φτωχούς ενόσω είναι ήδη επηρεασμένοι από προηγούμενες δύσκολες συνθήκες.  Τα χρήματα που τους αποστέλλουν οι συγγενείς τους που εργάζονται στις πόλεις και το εξωτερικό μειώνονται αφού η ανεργία χτυπά πρώτα τα αστικά κέντρα.  Στα μικρά αγροτικά χωριά, οι φτωχοί έχουν ξοδέψει τις οικονομίες τους για να εξασφαλίσουν τρόφιμα.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση κυριαρχεί στις ειδήσεις και στα κυβερνητικά προγράμματα ενώ τρισεκατομμύρια δολάρια ξοδεύονται για να επανακάμψουν πλούσιες οικονομίες, όμως ποιος θα βοηθήσει τους φτωχούς;

Επισιτιστική και χρηματοπιστωτική κρίση

Ο δείκτης τιμών των τροφίμων του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας αυξήθηκε κατά μέσο όρο κατά 52% μεταξύ του μέσου του 2007 και του μέσου του 2008 ενώ ο αριθμός των ανθρώπων που πεινούν παγκοσμίως αυξήθηκε κατά 75 εκατομμύρια το 2007.  Αργότερα, τον Ιούλιο του 2008, οι τιμές των τροφίμων άρχισαν να μειώνονται αλλά η μείωση αυτή δεν πρέπει να μεταφράζεται ως το τέλος της επισιτιστικής κρίσης.  Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο οι παγκόσμιες τιμές των σιτηρών εξακολουθούν να είναι κατά 63% υψηλότερες από εκείνες κατά το 2005.  Οι παράγοντες που έχουν επιφέρει την αρχική κρίση στις τιμές των τροφίμων εξακολουθούν να υφίστανται:

• Η γεωργική παραγωγικότητα είναι χαμηλή.
• Ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού παραμένει ψηλός για πολλές από τις πιο ανεπαρκείς σε τρόφιμα χώρες.
• Η διαθεσιμότητα νερού και το σύστημα κατοχής γης έχουν σημαντικά προβλήματα.
• Η συχνότητα των πλημμυρών και ανομβριών είναι πιο πάνω των κανονικών.
• Οι επενδύσεις στην γεωργική έρευνα και στη ανάπτυξη είναι κατά πολύ χαμηλότερες των εισηγήσεων των εμπειρογνώμων και δεν κατευθύνονται προς τις πιο σημαντικές καλλιέργειες για τους φτωχούς.

Παγκόσμια επισιτιστική κρίση

Οι τιμές των τροφίμων τα τελευταία 2-3 χρόνια έχουν αυξηθεί αναπάντεχα ενισχύοντας το πρόβλημα της πείνας στις αναπτυσσόμενες χώρες. 

Είναι γεγονός ότι πάνω από 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως αναγκάζονται να επιβιώσουν με 1,5 ευρώ την ημέρα τότε είναι εμφανές πως τέτοιες αυξήσεις τιμών στα τρόφιμα θα οδηγήσουν ακόμα περισσότερο κόσμο στην πείνα και τον υποσιτισμό. Μισοί από τους ανθρώπους που παγκοσμίως ταλαιπωρούνται από την πείνα είναι κυρίως αγρότες με μικρές ιδιοκτησίες.

Από τις βασικότερες αιτίες αυτής της εξέλιξης των τιμών των τροφίμων είναι η αύξηση της τιμής του πετρελαίου (του καυσίμου που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά των τροφίμων) και η χρησιμοποίηση πλέον του καλαμποκιού ως βιοκαύσιμου. Επιπρόσθετα, η πλούσια σε κρέας διατροφή των εύπορων δυτικών χωρών απαιτεί πολύ περισσότερες πρώτες ύλες συγκριτικά με τη διατροφή που βασίζεται στα όσπρια και τα λαχανικά.

Οι τιμές των σιτηρών αυξάνονται καθώς εντατικοποιείται η χρήση τους για αύξηση της παραγωγής κρέατος και γάλακτος. Επιπρόσθετα, δεν είναι δυνατόν να αυξηθεί η παραγωγή των τροφίμων χωρίς την παράλληλη αύξηση της χρησιμοποιούμενης γης και την αποψίλωση περισσότερων δέντρων. Τα τελευταία 50 χρόνια η παγκόσμια οικονομία επταπλασιάστηκε, ενώ οι υποστηρικτικές δυνατότητες της γης προς τη φυσική ζωή παρέμειναν οι ίδιες.

Η χρήση του νερού από τον άνθρωπο τριπλασιάστηκε και η ζήτηση για θαλασσινά τρόφιμα πενταπλασιάστηκε. Μια από τις εμφανείς  λύσεις θα ήταν η αύξηση της προσφοράς των τροφίμων. Όμως η δυνατότητα για εκθετική αύξηση της παραγωγής είναι πολύ περιορισμένη. Η επόμενη δυνατή λύση είναι η αύξηση της αγροτικής παραγωγής, ιδιαίτερα στις περιοχές της Αφρικής στις οποίες δεν έχει εφαρμοστεί αρκετά. Όμως σε αυτές τις πιθανές λύσεις υπάρχουν αρκετά εμπόδια. Ένα από αυτά είναι πλέον η εμφανής αλλαγή του κλίματος. Στην Κίνα, την Αυστραλία και την Αφρική πλέον κυριαρχούν ερημικές εκτάσεις εκεί όπου άλλοτε υπήρχαν εύφορα εδάφη. Ιδιαίτερα στην Αυστραλία μια μακρά περίοδος ξηρασίας την έχει αναγκάσει να περιορίσει έντονα τις εξαγωγές σιτηρών της. Αυτό προκάλεσε φόβο σε μια σειρά από άλλες χώρες που παράγουν ρύζι με αποτέλεσμα να βάλουν και αυτές φραγή στις εξαγωγές τους.

Ο ρόλος της Αμερικής στις σιτιστικές ανάγκες των αναπτυσσόμενων χωρών ήταν και παραμένει καθοριστικός. Σε στιγμές κρίσης διάφορων χωρών και παγκόσμιων ανθρωπιστικών καταστροφών οι ΗΠΑ αποτελούσαν ανέκαθεν το μεγαλύτερο δωρητή προμηθειών σε τρόφιμα. Η σιτιστική υποστήριξή τους σε χώρες όπως η Αιθιοπία, το Σουδάν, η Σομαλία, το Αφγανιστάν, η Ρουάντα και η Αϊτή είναι αναμφισβήτητη. Η φετινή βοήθειά τους στη Βόρεια Κορέα μπορεί να αποβεί σωτήρια για το πρόβλημα της πείνας που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοί της από την εκτόξευση των τιμών των τροφίμων. 

Επίσης, για τα επόμενα τρία χρόνια ανακοινώθηκε από τις ΗΠΑ τον  Μάιο του 2009  βοήθεια  στο Μπαγκλαντές, μια χώρα της οποίας οι σοδειές καλαμποκιού καταστράφηκαν από τις πλημμύρες και τον κυκλώνα του 2007. Το καλαμπόκι είναι η βασική τροφή των κοτόπουλων και το σιρόπι του χρησιμοποιείται ευρέως ως γλυκαντική ουσία των αναψυκτικών. Η αύξηση της τιμής του αυτομάτως σημαίνει ταυτόχρονη αύξηση της τιμής του κρέατος και άλλων γλυκαντικών ουσιών όπως της σακχαρόζης.

Οι δυνατότητες για αυξημένη παραγωγικότητα τροφίμων και σιτηρών χωρίς να εγκαταλειφθεί η γεωργία των μικροκαλλιεργητών υπάρχουν. Υπάρχει επάρκεια τροφίμων για όλους όσο η διατροφή θα βασίζεται κυρίως στα όσπρια και τα λαχανικά.

Διατροφή και Υγεία 

Η διατροφή αναμφίβολα αποτελεί έναν από τους καθοριστικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία. Μία ματιά στο ιστορικό παρελθόν όλων των μεγάλων πολιτισμών αναδεικνύει την σημαντικότητα και το ειδικό βάρος που έδιναν στην υγιεινή διατροφή ως μέσο προστασίας της υγείας. Είναι πλέον φανερό ότι τόσο η έλλειψη όσο και η υπερκατανάλωση τροφής μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση ορισμένων νοσημάτων. 

Η ανεπαρκής πρόσληψη ή η στέρηση μιας ή περισσοτέρων από τις θρεπτικές ουσίες είναι ικανή να δημιουργήσει διατροφικές ελλείψεις που εύκολα οδηγούν σε στερητικές καταστάσεις, αβιταμινώσεις και δυστροφίες.

Μία σωστή δίαιτα περιλαμβάνει εκτός από το νερό, επαρκή αλλά όχι υπερβολική ενέργεια και τα 5 θρεπτικά συστατικά που είναι: Υδατάνθρακες, λιπίδια, πρωτεΐνες, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες. Σε ένα φυσιολογικό άτομο συνήθως οι αναλογίες των θρεπτικών συστατικών είναι οι εξής:

1. 50-55% της ολικής πρόσληψης θερμίδων, υδατάνθρακες (5-10% ολιγοσακχαρίτες και 90% πολυσακχαρίτες) 
2. 25-30% της ολικής πρόσληψης θερμίδων, λιπίδια (κυρίως ακόρεστα, φυτικής προελεύσεως)
3. 12-15% της ολικής πρόσληψης θερμίδων, πρωτεΐνες

Επειδή στην καθημερινότητά μας καταναλώνουμε τρόφιμα και όχι θρεπτικά συστατικά, θεωρήθηκε απαραίτητη η ομαδοποίηση των τροφίμων ανάλογα με την περιεκτικότητά τους στα παραπάνω θρεπτικά συστατικά. Οι ομάδες τροφών έχουν κατηγοριοποιηθεί ως εξής : 

1. Ομάδα κρέατος (κρέας, ψάρι, αυγό)
2. Ομάδα γάλακτος (γάλα, γαλακτοκομικά προϊόντα)
3. Ομάδα λιπιδίων (λάδι, σπορέλαια, βούτυρο, μαργαρίνη, μαγειρικό λίπος)
4. Ομάδα ψωμιού (ψωμί, όσπρια, δημητριακά)
5. Ομάδα λαχανικών και φρούτων

Όσον αφορά τις θρεπτικές ουσίες, ο μέσος όρος ημερήσιας πρόσληψης θερμίδων θα πρέπει να κυμαίνεται για τους άνδρες από 2000 έως 3400 και για τις γυναίκες από 1600 έως 2500 ανάλογα με την ηλικία, τη σωματική διάπλαση, το είδος της εργασίας και τη φυσική άσκηση.

Δεν έχει ακόμα διασαφηνιστεί πλήρως ποιες τροφές είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για την υγεία. Οι περισσότεροι ενοχοποιούν τα κορεσμένα λιπίδια, αλλά υπάρχουν στοιχεία σύμφωνα με τα οποία κατηγορούνται και οι επεξεργασμένοι υδατάνθρακες, οι ζωικές πρωτεΐνες, ακόμη και τα ακόρεστα λιπίδια. Είναι όμως σχεδόν σίγουρο ότι τα φρούτα, τα λαχανικά, οι σύνθετοι ανεπεξέργαστοι υδατάνθρακες και ίσως οι πρωτεΐνες φυτών και μικρών ζώων και ψαριών δεν έχουν σχέση με κανένα συχνό και σοβαρό νόσημα.

ΕΛΛΕΙΨΗ ΤΡΟΦΗΣ

Όταν ο οργανισμός υποσιτίζεται, καταναλώνει μεγάλες ποσότητες λιπώδους ιστού και πρωτεϊνών για να αντιμετωπίσει τις θερμιδικές του ανάγκες με αποτέλεσμα να προκαλείται εξασθένηση του οργανισμού απειλητική για την υγεία του. Ανάλογα με το είδος των θρεπτικών ελλείψεων προκαλούνται διαφορετικά νοσήματα όπως: η νόσος Κwashiorkor από ανεπάρκεια πρωτεϊνών, η ενδημική βρογχοκήλη από έλλειψη ιωδίου, η σιδηροπενική αναιμία από έλλειψη σιδήρου, ο ραχιτισμός από έλλειψη βιταμίνης D ή το σκορβούτο από έλλειψη βιταμίνης C.

YΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΤΡΟΦΗΣ

Αντίθετα με τις διαταραχές που προκαλεί η έλλειψη τροφής, τα νοσήματα που προκαλεί η υπερκατανάλωσή της έχουν πολυπαραγοντική αιτιολογία, συνήθως προσβάλλουν μεγαλύτερες ηλικίες και τα κυριότερα είναι τα παρακάτω: καρδιαγγειακά νοσήματα, διάφορα είδη καρκίνου, υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερλιπιδαίμια, παχυσαρκία, τερηδόνα κ.α.

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ 

• Tρώτε όσο χρειάζεται. Μην ξεπερνάτε το επιθυμητό βάρος για το ύψος σας .  Διατήρησε το σωστό βάρος ρυθμίζοντας την επιλογή των τροφών σου ανάλογα με τις δραστηριότητές σου: όσο πιο δραστήριος/α είσαι τόσο περισσότερο χρειάζεσαι τροφές που προσδίδουν ενέργεια. 
• Τρώτε αργά, κατά προτίμηση σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας, χωρίς άγχος και με τη συντροφιά προσφιλών προσώπων
• Προτιμάτε φρούτα ή ξηρούς καρπούς και όχι γλυκίσματα στα ενδιάμεσα μικρογεύματα
• Προτιμάτε ψωμί ή ζυμαρικά ολικής άλεσης
• Πίνε άφθονα υγρά κατά την διάρκεια της ημέρας: νερό, φυσικούς χυμούς.
• Αποφεύγετε τις λιπαρές τροφές και το αλάτι 
• Οι υγιείς ενήλικες (πλην των εγκύων) δεν χρειάζονται διατροφικά συμπληρώματα (βιταμίνες, ιχνοστοιχεία κ.λπ.) όταν ακολουθούν μια ισορροπημένη διατροφή
• Η υποδειγματική διατροφή αποτελεί τον τελικό στόχο, αλλά η υιοθέτησή της σε καθημερινή βάση μπορεί να γίνει προοδευτικά. 
• Το να καταναλώνεις μέτριες μερίδες τροφής σου δίνει μεγαλύτερη ευχέρεια επιλογής. 
• Αφιέρωνε όσο χρόνο μπορείς για να απολαύσεις το γεύμα σου. 

Συνοπτικά

Η Παγκόσμια Ημέρα Τροφίμων παρέχει μια ευκαιρία σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για την προώθηση του διαλόγου και την ενίσχυση της διεθνούς αλληλεγγύης. Η ανθρώπινη και πολιτισμική πρωτοβουλία, το σωστό όραμα, οι συνεργασίες και η υποστήριξη – συμπεριλαμβανομένων του FAO και της διεθνούς κοινότητας – μπορούν σίγουρα να οδηγήσουν σε πρόοδο στο να πετύχουμε τη μείωση έλλειψης τροφής και ΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ.

Βιβλιογραφία: 
1. Institute of Grocery Distribution (2006) Best Practice Guidance on the Presentation of Guidelines Daily Amounts 
2. Council Directive 90/496/EEC of the 24 September 1990 on nutrition labelling for foodstuffs 
3. CIAA (2006) Recommendations for a Common Nutrition Labelling Scheme 
4. COMA (1991) Dietary Reference Values for Food Energy and Nutrients for the United Kingdom. (Report on Health and social Subjects). HMSO, London 
5. EURODIET (2001) Nutrition & Diet for Healthy Lifestyles in Europe. Core Report 
6. INPES (2002) La santé vient en mangeant. Guide alimentaire pour tous. 
7. FAO/WHO (2003) Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases. Report of an expert consultation. WHO, Geneva 
8. FAO/WHO (1998) Carbohydrates in Human Nutrition. FAO food and nutrition paper no. 66. FAO

Για τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων Κύπρου: 
Δρ Ελένη Π Ανδρέου, RD, LD
Κλινική Διαιτολόγος 
Πρόεδρος ΣυΔιΚΥ