ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΕΡΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ – 16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ,

Η φετινή Παγκόσμια Mέρα Tροφίμων (ΠΜΤ) έχει σαν θέμα της «Καταπολεμείστε την Πείνα για Εξάλειψη της Φτώχειας » . Η Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών πιστεύει ότι η καταπολέμηση της πείνας θα πρέπει να είναι το πρώτο βήμα για την μείωση της φτώχειας στον κόσμο και την διασφάλιση Τροφίμων για Όλους . Υπολογίζεται ότι σήμερα υπάρχουν 800 εκατομμύρια άνδρες, γυναίκες , και παιδιά που υποφέρουν μόνιμα από την πείνα. Είναι αποδεδειγμένο ότι η πείνα μπορεί να προκαλέσει διάφορες παθήσεις ακόμα και θάνατο, εμποδίζει τους ανθρώπους από το να δουλέψουν και σακατεύει τις δυνατότητες των παιδιών για μάθηση. Επίσης, υπονομεύει την ειρήνη και την ευημερία των εθνών και παγιδεύει τα άτομα σε ένα φαύλο κύκλο μιας ανεπαρκούς διατροφής, ευάλωτης υγείας και μειωμένης δυνατότητας για μάθηση και δουλειά που περνά από γενιά σε γενιά. Πέραν τούτου , η πείνα είναι η θεμελιώδης παραβίαση του βασικού ανθρώπινου δικαιώματος για εξασφάλιση τροφής. 

Μέχρι τώρα , οι κυριότερες στρατηγικές για εξάλειψη της φτώχειας απότυχαν στο να καταπολεμήσουν την πείνα αφού επικεντρώθηκαν μόνο στο γεγονός ότι η αύξηση του εισοδήματος και του οικονομικού επιπέδου θα ηταν αρκετό για πάταξη της μάστιγας της πείνας . Όμως , όπως φαίνεται η κακή θρέψη δεν είναι μόνο αιτία αλλά και αποτέλεσμα φτώχειας.

Σύμφωνα με τον Γενικό Διευθυντή της FAO, Jacques Diouf η πείνα δεν θα εξαφανισθεί ως αποτέλεσμα της μείωσης της φτώχειας . Για τον ευρύ στόχο της εξάλειψης της φτώχειας χρειάζεται μεγαλύτερη επικέντρωση στην καταπολέμηση της πείνας και της γεωργικής ανάπτυξης.    Ένας πολύ πετυχημένος παραλληλισμός που χρησιμοποιεί η FAO για να υποστηρίξει το θέμα της για αυτόν τον χρόνο είναι ότι οι άνθρωποι είναι οι μηχανές για την ανάπτυξη και ευμάρεια ενός έθνους και το φαγητό είναι τα καύσιμα και η κινητήριος δύναμη για αυτές τις μηχανές. Αυτά τα καύσιμα για να μπορέσουν να βοηθήσουν στο έπακρο τους ανθρώπους θα πρέπει να είναι καλής ποιότητας . Έτσι, η ποιότητα και όχι μόνο η ποσότητα των τροφίμων είναι αναγκαίες για την παροχή των κατάλληλων θρεπτικών ουσιών και της ενέργειας .

Χρήσιμοι ορισμοί
Τι είναι όμως η πείνα? Η πείνα είναι «η φυσιολογική ανάγκη για φαγητό και εκφράζεται με την ώθηση για απόκτηση τροφής – η πείνα είναι συνήθως ένα δυσάρεστο και έμφυτο συναίσθημα» . Επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως τα μηνύματα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος( υποθάλαμος) ή άλλα όργανα του σώματος (στομάχι, συκώτι, ορμόνες) , από παθήσεις , το περιβάλλον (π.χ κλιματολογικές συνθήκες, διαθεσιμότητα τροφίμων , και τις ψυχολογικές διαθέσεις( άγχος, διάθεση, ανία ). Υπάρχει όμως και μια άλλη έννοια σχετική αλλά συνάμα και τόσο διαφορετική από την πείνα – η όρεξη.

Η όρεξη είναι «η ψυχολογική επιθυμία για φαγητό – η όρεξη είναι ένα αίσθημα που μαθαίνεται». Αυτή επηρεάζεται από παράγοντες όπως μεταβολικές επιρροές (ημερήσιες θερμιδικές ανάγκες, επίπεδα νευροδιαβιβαστών, ορμόνες) , κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιρροές ,πολυμαθείς διατροφικές αρέσκειες και δυσαρέσκειες , φαρμακολογικές επιρροές , αισθήσεις ευχαρίστησης (γεύση, υφή, οσμή), συγκεκριμένες ορέξεις (δίψα, αλάτι), παθήσεις.

Κακή Θρέψη είναι η κατάσταση όπου υπάρχει υπερβολική ή ελλιπής λήψη ενέργειας (θερμίδων) ή θρεπτικών ουσιών ή όταν υπάρχει ανισορροπία στην πρόσληψη των θρεπτικών ουσιών. Ο υποσιτισμός και ο υπερσιτισμός είναι παραδείγματα κακής θρέψης.

Υποσιτισμός είναι η έλλειψη ή ανεπάρκεια θερμίδων και θρεπτικών ουσιών 
Υπερσιτισμός είναι η υπερβολική λήψη θερμίδων και θρεπτικών ουσιών .

Σχέση Φτώχειας –Πείνας – Κακής Θρέψης
Η φτώχεια σχετίζεται με την κακή θρέψη και μπορεί να είναι η αιτία για την πείνα αλλά και το αντίθετο. Υπάρχει μια κυκλική ροή των πραγμάτων. Η πείνα-η χρόνια πείνα- μπορεί να κάνει το άτομο λιγότερο παραγωγικό αφού σε συνδυασμό με την κακή θρέψη- ιδίως τον υποσιτισμό- και άλλα προβλήματα υγείας μπορεί να προκαλέσει μειωμένη ανάπτυξη , ανεπαρκή ανάπτυξη, παιδιά με μειωμένο βάρος, βρεφική θνησιμότητα, αναιμία, μειωμένο ανοσοποιητικό σύστημα, ελλιπείς μαθησιακές ικανότητες, φυσιολογική και πνευματική αδυναμία, αμηνόρροια , λήθαργο, kwashiorkor (μορφή πελλάγρας εμφανιζόμενη σε αυτούς που τρέφονται με άμυλο που ουσιαστικά είναι έλλειψη πρωτείνης / ενέργειας) . Η μειωμένη παραγωγικότητα και απόδοση λόγω της κακής θρέψης θα έχει έως αποτέλεσμα την φτώχεια ή έλλειψη αρκετού εισοδήματος για να υπερπηδηθεί το πρόβλημα της πείνας.

Kυκλική Ροή Πραγμάτων :   
Πείνα «κακή θρέψη« Φτώχεια

Κατάσταση στην Κύπρο

Στην Κύπρο τα κυριότερα προβλήματα υγείας είναι οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης, ο καρκίνος, και η παχυσαρκία που σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την διατροφή -τον υπερσιτισμό. Η σύγχρονη διατροφή του Κύπριου καταναλωτή χαρακτηρίζεται από κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων κορεσμένου λίπους (ζωικού λίπους) αφού η ημερήσια ποσότητα λίπους στην διατροφη του υπερβαίνει το 40% ενώ η συνισταμένη ποσότητα είναι 30%. Επίσης, υπάρχει υπερκατανάλωση φαγητών με «empty calories» (“άδειες θερμίδες” τροφίμων με αυξημένες θερμίδες χωρίς καμιά θρεπτική αξία), απλών υδατανθράκων (γλυκών,αρτοποιημάτων) , έτοιμων φαγητών και ορεκτικών (τσιμπήματα) και μειωμένη κατανάλωση φρούτων ,λαχανικών, και οσπρίων τα οποία είναι πλούσια σε πολύπλοκους υδατάνθρακες, φυτικές ίνες, ορισμένες βιταμίνες και ιχνοστοιχεία .

Η διατροφη του Κύπριου καταναλωτή μπορεί να είναι παράδειγμα κακής θρέψης- υπερσιτισμού αλλά και υποσιτισμού για λόγους κυρίως ανεξάρτητους από την φτώχεια ή την πείνα . Στην Κύπρο μπορεί να μην υπάρχει ουσιαστικό πρόβλημα πείνας αλλά η κακή διατροφή οφείλεται σε κυρίως περιβαλλοντικούς λόγους: συνεχόμενα ωράρια εργασίας , πολλές ώρες έκτος σπιτιού, περισσότερες γυναίκες στο εργατικό δυναμικό, πολλές ώρες φροντιστηρίων των παιδιών, πρότυπα για σωματικό βάρος από τα ΜΜΕ(μοντέλα, τραγουδιστές), γεύματα εκτός σπιτιού, εισβολή των fast foods (έτοιμων φαγητών) στην ζωή των Κυπριών, προώθηση κακών διατροφικών συνηθειών από τα ΜΜΕ για προώθηση τροφίμων ή την απόκτηση του ιδανικού βάρους, αναγκαιότητα των φτηνών –λιπαρών-έτοιμων επιλογών για βιοποριστικούς λόγους.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε την διατροφή μας

1. Διατροφικοί Κανόνες για Υγεία και Μακροζωία

Στοχεύετε στην Υγεία & Καλή Φυσική Κατάσταση
-   Στοχεύετε για ένα Υγιές Βάρος 
-   Γυμναστείτε καθημερινά

Θέστε τα θεμέλια για μια Υγιεινή Βάση 
-   Θέστε την πυραμίδα υγιεινής διατροφής σαν οδηγό διατροφής 
-   Τρώτε καθημερινά ποικιλία από ολοσίταρα δημητριακά (ολικής αλέσεως) 
-   Τρώτε καθημερινά ποικιλία από φρούτα και λαχανικά 
-   Διατηρείστε τα τρόφιμα ασφαλή για κατανάλωση

Διαλέξετε προσεκτικά / επιλεκτικά  
-   Διαλέξετε μια διατροφή που να είναι μειωμένη σε κορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη και μέτρια σε ολικό λίπος 
-   Διαλέξετε τα κατάλληλα ροφήματα και τρόφιμα για μέτρια κατανάλωση ζάχαρης. 
-   Διαλέξετε και προετοιμάστε φαγητά με λιγότερο αλάτι

Αν πίνετε αλκοόλ, κάντε το με μέτρο (1 μερίδα αλκοόλ /μέρα για γυναίκες , 2 μερίδες /μέρα για άντρες. 1 μερίδα αλκοόλ= 1 ½ φλ μπύρα= 150ml κρασί =45ml

ουίσκι /βότκα /κονιάκ= 45ml λικέρ. ΠΡΟΣΟΧΗ! Τα παιδιά και ορισμένες κατηγορίες ενηλίκων θα πρέπει να αποφεύγουν το αλκοόλ )

2. Πιάτο Διατροφής  

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟ ΠΙΑΤΟ ΣΑΣ

Μια Υγιεινή και Ισορροπημένη Διατροφή πρέπει να περιέχει τις 6 θρεπτικές ουσίες:

ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΥΣ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ: 50-60% των ημερήσιων θερμίδων (για μυϊκή και διανοητική ενέργεια) 
Πηγές Υδατανθράκων: ψωμί ολικής αλέσεως, μακαρόνια, πατάτα, πουργούρι, ρύζι, όσπρια, φρούτα, λαχανικά, γάλα

ΠΡΩΤΕΙΝΗ:   15-20% των ημερήσιων θερμίδων (είναι ο κτίστης του σώματος για παραγωγή και ανανέωση των κυττάρων) 
Πηγές Πρωτεϊνών: κρέας, πουλερικά, ψάρι, αυγά, γάλα, γαλακτοκομικά προϊόντα, 
Φυτικές πηγές πρωτεΐνης: όσπρια, σόγια, φιστικοβούτυρο  

ΛΙΠΟΣ: 25-30% των ημερήσιων θερμίδων (5-10% κορεσμένα, 10% πολυακόρεστα, 10% μονοακόρεστα) (για ενέργεια, θερμότητα, μεταφορά λιποδυαλυτών βιταμινών)

Πηγές Λίπους: 
Κορεσμένα: ζωικές τροφές, φοινικέλαιο, ινδοκάρυδο 
Μονοακόρεστα: ελαιόλαδο, αβοκάντο,σησαμέλαιο(π.χ ταχίνη) 
Πολυακόρεστα: ψάρι, μουρουνέλαιο, καλαμποκέλαιο, σογιέλαιο, ηλιανθέλαιο, βαμβακέλαιο

ΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΗ: £300mg/μέρα

Πηγές: λίπος κρέατος/πουλερικών, ολόπαχα γαλακτοκομικά προϊόντα, μαγιονέζα, φρέσκα κρέμα, οστρακοειδή, κρόκος αυγού και γενικά οι λιπαρές ζωικές τροφές.

ΝΕΡΟ: 8 –12 ΦΛΙΤΖΑΝΙΑ ΗΜΕΡΗΣΙΩΣ

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ + ΜΕΤΑΛΛΑ (ρυθμίζουν διάφορες λειτουργίες ή αντιδράσεις του οργανισμού, κάθε βιταμίνη ή μέταλλο έχει την δική της ιδιότητα/ χρήση στον οργανισμό)

Πηγές Βιταμινών και Μετάλλων: η επαρκής ποσότητα από ποικίλα κατανάλωση πηγών υδατανθράκων, λίπους, πρωτεϊνών προσφέρει ικανοποιητικές ποσότητες βιταμινών και μετάλλων.

Για να πάρουμε αυτές τις θρεπτικές ουσίες χρειαζόμαστε ποικιλία τροφών από τις έξι ομάδες τροφών: 

§          Ψωμί/ Δημητριακά/ Όσπρια 
§          Λαχανικά 
§          Φρούτα 
§          Γάλα/ Γαλακτοκομικά προϊόντα (προτιμάτε αυτά που είναι χαμηλά σε λιπαρά) 
§          Κρέας /Κοτόπουλο /Ψάρι /Αυγά/ Όσπρια / Σόγια 
§          Λίπος /Λάδι/ Ξηρούς Καρπούς

Έτσι το πιάτο σας πρέπει να περιλαμβάνει: 

¾ φυτικές τροφές (πολύπλοκους υδατάνθρακες) 
¼ ζωικές τροφές (πρωτείνες, λίπος) 
1-2 κουταλιές φυτικό λάδι την ημέρα

3.  Πυραμίδα Διατροφής

Η Μεσογειακή Δίαιτα – Μεσογειακή Πυραμίδα

Η Μεσογειακή Πυραμίδα βασίζεται στην Διατροφή των Κρητικών και γενικά των μεσογειακών λαών της δεκαετίας 1960. Προβλήματα υγείας, όπως οι καρδιοπάθειες, ο καρκίνος, η παχυσαρκία, και ο διαβήτης παρουσιάζονταν μεμονωμένα και σε ελάχιστο βαθμό συγκριτικά με μεταγενέστερα χρόνια στις περιοχές αυτές την προαναφερθείσα περίοδο. Η Μεσογειακή Πυραμίδα δείχνει εικονικά ένα Οδηγό Ημερήσιας Διατροφής.

Με τον όρο Μεσογειακή Δίαιτα τονίζεται η ανάγκη για επιστροφή, σε μια δίαιτα πλούσια σε όσπρια, ελαιόλαδο, φρούτα, λαχανικά και λιγότερα κόκκινα κρέατα κυρίως για λόγους υγείας. Η Μεσογειακή Δίαιτα αποτελείται από διάφορες ομάδες τροφών που ενσωματώνονται σε μια πυραμίδα όπου τα φαγητά στη βάση της πυραμίδας θα πρέπει να καταναλώνονται περισσότερο ενώ οι επιλογές τροφίμων προς το πάνω μέρος της πυραμίδας θα πρέπει να ελαττώνονται σε ποσότητα και συχνότητα κατανάλωσης.

Εξάλλου, ας μην ξεχνούμε ότι αν αφαιρέσουμε την βάση της πυραμίδας αυτή θα καταρρεύσει ενώ αν κάνουμε το ίδιο για το πάνω μέρος της πυραμίδας αυτή θα παραμείνει όρθια. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στη διατροφή μας. 

Οι ομάδες τροφών είναι:

1.        Ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι, πλιγούρι, άλλα δημητριακά και πατάτες 
2.        Λαχανικά 
3.        Φρούτα 
4.        Φασόλια άλλα όσπρια και ξηροί καρποί 
5.        Ελαιόλαδο και ελιές 
6.        Τυρί και γιαούρτι 
7.        Ψάρια 
8.        Πουλερικά 
9.        Αυγά 
10.      Γλυκίσματα 
11.      Κόκκινο Κρέας

Οι τροφές κοντά στην βάση της Πυραμίδας πρέπει να καταναλώνονται καθημερινά. Η βάση της πυραμίδας αντιπροσωπεύεται από το 1-6 του πιο πάνω καταλόγου. Σύμφωνα πάλι με την Μεσογειακή Πυραμίδα επιβάλλεται καθημερινά συστηματική σωματική άσκηση και το κρασί με μέτρο. Οι ομάδες τροφών που συνιστώνται λίγες φορές την βδομάδα είναι αυτές με τους αριθμούς 7-10 του πιο πάνω καταλόγου. Τέλος, στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκεται το κόκκινο κρέας που συνιστάται η κατανάλωση του λίγες μόνο φορές τον μήνα.

Ποσότητες που πρέπει να καταναλώνονται από την κάθε ομάδα τροφών δε διευκρινίζονται για την πυραμίδα λόγω του ότι η πυραμίδα αποτελεί ένα οδηγό διατροφής και όχι συγκεκριμένο διαιτολόγιο για το κάθε άτομο ξεχωριστά. Εξάλλου, οι ποσότητες από την κάθε ομάδα τροφών για το κάθε άτομο είναι συγκεκριμένες και διαφέρουν από άτομο σε άτομο για να πληρούν τις ανάγκες του τόσο σε θερμίδες όσο και σε θρεπτικές ουσίες. Η θερμιδική και θρεπτική αξία της δίαιτας/ διατροφής του καθενός ορίζεται σύμφωνα με το γένος, τις ανθρωπομετρικές παραμέτρους και την φυσική ή παθολογική κατάσταση.

Για τον Σύνδεσμο Διαιτολόγων Κύπρου

Ελένη Π. Ανδρέου, RD, LD 
Κλινική Διαιτολόγος 
Πρόεδρος