Βιολογικά προϊόντα- Πόσο ασφαλή είναι;

Στις μέρες μας όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταναλώνουν βιολογικά προϊόντα.

Τα βιολογικά τρόφιμα είναι τα τρόφιμα που παράγονται με μεθόδους οι οποίες δεν περιλαμβάνουν τις σύγχρονες συνθετικές εισροές, όπως συνθετικά φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα. Τα βιολογικά προϊόντα δεν υποβάλλονται σε επεξεργασία με την χρήση ακτινοβολίας, βιομηχανικούς διαλύτες ή χημικά πρόσθετα τροφίμων. (1)

Τα βιολογικά τρόφιμα είναι τρόφιμα που παράγονται με τρόπο που να συνάδει με τα βιολογικά πρότυπα τα οποία καθορίζονται από τις εθνικές κυβερνήσεις και τους διεθνείς οργανισμούς.(2)
απαλλαγμένα από τεχνητά πρόσθετων τροφίμων και συνήθως υποβάλλονται σε επεξεργασία με λιγότερες τεχνητές μεθόδους. Τα φυτοφάρμακα επιτρέπονται εφ’όσον δεν είναι συνθετικά. (3)

Αν πρόκειται για ζώα θα πρέπει να εκτρέφονται με τακτική πρόσβαση σε βοσκότοπούς και χωρίς τη συνήθη χρήση αντιβιοτικών ή ορμονών ανάπτυξης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένα τρόφιμο μπορεί να χαρακτηριστεί ως “βιολογικό” εάν περιέχει το λιγότερο 95% βιολογικά συστατικά. Στις περισσότερες χώρες τα βιολογικά προϊόντα δεν περιέχουν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς.(4) 

Οφέλη βιολογικών προϊόντων για το περιβάλλον: 

Πολλές έρευνες και μελέτες έχουν προσπαθήσει να εξετάσουν και να συγκρίνουν τα συμβατικά και βιολογικά συστήματα εκτροφής. Η γενική συναίνεση σε αυτές τις έρευνες είναι ότι η βιολογική γεωργία είναι λιγότερο επιζημία για τους ακόλουθους λόγους:

1. Οι εκμεταλλύσεις βιολογικής παραγωγής δεν καταναλώνουν, αλλά και ούτε αφήνουν συνθετικά φυτοφάρμακα στο περιβάλλον, μερικά από τα οποία έχουν την δυνατότητα να βλάψουν το έδαφος, το νερό και την υδρόβια άγρια ζωή. (5)
2. Οι εκμεταλλεύσεις βιολογικής παραγωγής είναι καλύτερες από τα συμβατικά αγροκτήματα λόγω της διατήρησης διαφορετικών οικοσυστημάτων. (5)
3. Χρησιμοποιούνται 50% λιγότερα λιπάσματα και 97% λιγότερα φυτοφάρμακα (6)
4. Χρησιμοποιείται λιγότερη ενέργεια και παράγονται λιγότερα απόβλητα. (7)
5. Μεγαλύτερη παραγωγή και λιγότερο κόστος παραγωγής (8) 

Θετικές επιδράσεις των βιολογικών προϊόντων για την υγεία: 

Τα τρόφιμα είναι ένα εξαιρετικά περίπλοκο και μεταβλητό χημικό μείγμα το οποίο αποτελείται από χιλιάδες ενώσεις. Δυστυχώς δεν υπάρχουν επαρκείς μελέτες οι οποίες να συγκρίνουν την ασφάλεια των βιολογικών και μη βιολγικών προϊόντων σε σχέση με τα θρεπτικά συστατικά τους. Παρ’όλα αυτά, μια πρόσφατη έκθεση από τον οργανισμό Soil Association του Ηνωμένου Βασιλείου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ορισμένες βιολογικές καλλιέργειες φαίνεται να έχουν υψηλότερες περιεκτικότητες θρεπτικών συστατικάν με προστατευτική δράση για την υγεία, όπως οι πολυφαινόλες και το λικοπένιο.(9) 

Εκτός όμως από αυτά έχουν και λιγότερες ποσότητες φυτοφαρμάκων τα οποία έχουν σημαντική επίδραση στην συνολική συχνότητα εμφάνισης καρκίνου και θνησιμότητας. (10)

Από την άλλη πλευρά όμως τα βιολογικά τρόφιμα έχουν αυξημένες τιμές με αποτέλεσμα να μην έχουν και πολύ μεγάλη ζήτηση. Μια πιθανή μείωση στην κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, λόγω της αύξησης των τιμών θα έχει καταστροφικές συνέπειες για τη δημόσια υγεία. Οι πλυθυσμοί με διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά έχουν σημαντικά χαμηλότερο κίνδυνο πολλών μορφών καρκίνου. (11)

Ενώ δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα βιολογικά τρόφιμα είναι πιο φυσικά από τα μη βιολογικα δεν είναι και απαραίτητως καλά και πλήρως ασφαλή και δεν υπάρχει κάνενα στοιχείο που να το επιβεβαιώνει. Λόγω του ότι αυτές οι πληροφορίες είναι αβάσιμες η παρουσίαση των αποδεικτικών στοιχείων δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό και δεν προάγει την δημόσια υγεία. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στον τομέα των γεωργικών και βιομηχανικών μεθόδων παραγωγής οδηγεί το κοινό σε αβεβαιότητα και ανασφάλαεια.

Θα πρέπει να γίνουν περισσότερες μελέτες ούτως ώστε να επιβεβεαιωθούν τα υπάρχοντα στοιχεία ούτων ώστε να αποκτήσουν αξία τα βιολογικά προϊόντα και να αυξηθεί η ζήτηση τους. (12) Μια πιθανή άυξηση της ζήτησης των βιολογικών προϊόντων θα έχει και μια πιθανή πτώση των τιμών πώλησης. 

Ασφάλεια βιολογικών προϊόντων: 

Σήμερα, οι κυβερνήσεις, οι επαγγελματίες υγείας, η βιομηχανία τροφίμων, η βιοιατρική αλλά και το κοινό δίνουν πολύ περισσότερη προσοχή στην ακεραιότητα και την ασφάλεια των τροφίμων. Η χρήση γενετικά τροποποιημένων τροφίμων, η ακτινοβολία στην παραγωγή τροφίμων, τα κρόυσματα της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών καθώς και οι λοιμώξεις, συμβάλλουν στην αύξηση της ευαισθητοποίησης και του ενδιαφέροντος για εναλλακτικές λύσεις ασφαλέστερων τροφίμων και συγκεκριμένα των βιολογικών προϊόντων.

Υπάρχει μια διαδεδομένη πεποίθηση ότι τα βιολογικά τρόφιμα είναι πιο υγιή και πιο ασφαλή από τα συμβατικά τρόφιμα με αποτέλεσμα οι καταναλωτές να είναι πρόθυμοι να πληρώσουν υψηλές τιμές για να τα αποκτήσουν.

Τα βιολογικά προϊόντα έχουν αυξημένη ζήτηση λόγω του ότι η βιολογική γεωργία είναι ένα σύστημα παραγωγής το οποίο οαποφέυγει σε μεγάλο βαθμό ή αποκλείει τη χρήση συνθετικών λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων, ρυθμιστών ανάπτυξης και πρόσθετα ζωοτροφών. Όπου είναι εφικτό η βιολογική γεωργία βασίζεται σε αμειψισπορά, υπολείμματα καλλιεργειών, κοπριές ζώων, όσπρια και οργανικά απόβλητα.

Ωστόσο τα επιστημονικά στοιχεία για την υποστήριξη αυτής της αντίληψης είναι λιγοστά. Η ιατρική κοινότητα έχει επικρίνει την εγκυρότητα καιι την αλήθεια σε σχέση με τις αναφορές 

που έχουν γίνει για την ευεργετική δράση των βιολογικών προϊόντων. Παρ’όλα αυτά από διάφορες μελέτες φαίνεται ότι η μαζική έκθεση σε φυτοφάρμακα μπορεί να προκαλέσει σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία. Κάποιοι επιστήμονες αναφέρουν ότι κάποια κατάλοιπα φυτοφαρμακάων και χημικών ουσιών στα τρόφιμα, αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο και άλλων ασθενειών στον άνθρωπο. Όμως ακόμη και τα βιολογικά προϊόντα τα οποία υποβάλλονται σε επεξεργασία, δεν είναι πλήρως απαλλαγμένα από φυτοφάρμακα και άλλες συνθετικές χημικές ουσίες. Πράγματι τέτοια προϊόντα μπορεί να έχουν μολυνθεί λόγω της καλλιέργειας σε μολυσμένο έδαφος ή μολυσμένο περιβάλλον αλλά περιέχουν πολύ χαμηλότερες ποσότητες σε σχέση με τα μη βιολογικά προϊόντα.

Παρ’όλα αυτά εξακολουθεί να υπάρχει ένα υψηλό επίπεδο αβεβαιότητας σχετικά με τα παραπάνω συμπεράσματα. (12)

Εκτός όμως από το μολυσμένο έδαφος και περιβάλλον οι ρυπογόνες ουσίες σε ζωοτροφές, όπως τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων, γεωργικών και βιομηχανικών προϊόντων, τα βαρεά μέταλλα και τα ραδιενεργά νουκλίδια, μπορεί να προκαλέσουν κινδύνους για την ασφάλεια σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης. Η βιολογική κτηνοτροφία θα πρέπει να τρέφεται με βιολογικές τροφές μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο για μόλυνση από υπολείμματα φυτοφαρμάκων και άλλων γεωργικών χημικών ουσιών.

Μια άλλη ανησυχία του κοινού όσον αφορά την ασφάλεια των τροφίμων είναι η δοιίκηση των κτηνιατρικών φαρμάκων. Η υγεία των ζώων στα βιολογικά συστήματα θα πρέπει να διατηρείται και να προωθείται κυρίως μέσω προληπτικών μέτρων, συμπεριλαμβανομένης της κατάλληλης επιλογής του φύλου, ισορροπημένη και υψηλή ποιότητα διατροφής και ευνοϊκό περιβάλλον, ιδίως όσον αφορά την πυκνότητα των ζώων. Κατά συνέπεια οι απαιτήσεις στην βιολογική κτηνοτροφία είναι μεγαλύτερες απ’ότι στην μη βιολογική. Θα πρέπει να υπάρχει μεγάλη εμπειρία και συνεχής ελέγχος προκειμένου να επιτευχθούν οι επιθυμητές συνθήκες. Επιπλέον, απέχοντας από τα εμβόλια και τα αντιβιοτικά δημιουργεούνται ανησυχίες για τις ασθένειες των ζώων. Εντούτοις, η αποτελεσματικότητα των ομοιοπαθητικών και φυτοθεραπευτικών φαρμάκων για την θεραπεία του ζώου είναι ακόμη υπο μελέτη. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη εμπειρίας των περισσότερων κτηνιάτρων με την ομοιοπαθητική στα ζώα, στη διαφορετική ερμηνεία των κανονισμών μεταξύ των ιδιοκτητών των ζώων και των κτηνιάτρων καθώς και στην έλλειψη πληροφοριών σχετικά με τη βιοασφάλεια, την ανίχνευση της νόσου και την πρόληψη των ασθενειών.

Μια λανθασμένη αντίληψη που έχουν ορισμένοι υποστηρικτές της βιολογικής καλλιέργειας είναι ότι επειδή οι ουσίες που χρησιμοποιούνται είναι φυσικές είναι και απαραίτητα ασφαλείς. Επίσης υποθέσεις που γίνονται σχετικά με την κοπριά που χρησιμοποιείται σαν φυτικό λίπασμα φαίνεται ότι η βιολογική καλλιέργεια μπορεί να φέρει ένα σχετικά υψηλότερο κίνδυνο μικροβιακής μόλυνσης σε σύγκριση με την μη βιολογική, λόγω της αυξημένης παρουσίας των παθογόνων μικροοργανισμών μέσω της κοπριάς και της μειωμένης απολύμανσης. Σε αντίθεση με την λαϊκή αντίληψη ότι τα χημικά κατάλοιπα στα 

τρόφιμα είναι η κύρια πηγή μόλυνσης των τροφίμων, τα τελευταία δεδομένα έχουν δείξει ότι οι μικροβιακοί κίνδυνοι είναι πολύ πιο σημαντικοί για την ασφάλεια των τροφίμων. (12)

Αν και έχουν υπάρξει πολλές έρευνες στην εμφάνιση και τη μετάδοση των παθογόνων μικροβιακών οργανισμών σε μη βιολογικά τρόφιμα, οι πληροφορίες για τα βιολογικά προϊόντα είναι ελάχιστες. Η απουσία των δεδομέμων δεν μεταφράζεται αναγκαστικά σε απουσία κινδύνου και οι ισχυρισμοί περι υγιεινής διατροφής δεν είναι πλήρως επιβεβαιωμένες. Σε κάθε περίπτωση, ο αντίκτυπος των διαφόρων επιπέδων μόλυνσης για την τελική ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων, καθώς και για την υγεία των καταναλωτών, παραμένει άγνωστη.

Η αντιμετώπιση της ασφάλειας των βιολογικών τροφίμων σε σχέση με τα μη βιολογικά προϊόντα είναι δύσκολη λόγω αντικρουώμενων δεδομένων. Για να γίνει μια έγκυρη σύκγριση μεταξύ των οργανικών και μη οργανικών προϊόντων απαιτούνται οι ίδιες συνθήκες καλλιέργειας, όπως για παράδειγμα το έδαφος και οι κλιματολογικές συνθήκες. (12)

Πολλοί υποστηρικτές της βιολογικής γεωργίας πιστεύουν ότι ένα γεωργικό σύστημα είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα των μερών του και βασίζονται σε προσωπικές εμπειρίες και πεποιθήσεις που τα καθιστούν πιο δεκτικούς στην ιδέα ότι τα βιολογικά τρόφιμα είναι πράγματι ανώτερα. (13)

Είναι πάντα λογικό να υποθέσουμε ότι τα τρόφιμα είναι πιο υγιεινά όταν δεν έχουν μολυνθεί από τα φυτοφάρμακα, τα νιτρικά και άλλους τοξικούς παράγοντες. Είναι επίσης πιθανό κάποιες ομάδες καταναλωτών να αντλούν ψυχολογικά όφελη από τη γνώση ότι ορισμένα βιολογικά προϊόντα μπορεί να περιέχουν ελαφρά χαμηλότερες συκγεντρώσεις των δυνητικά επιβλαβών ουσιών. Η ασφάλεια των τροφίμων, φυσικά είναι μια μόνο πτυχή της ποιότητας των τροφίμων. Η ποιότητα των τροφίμων μπορεί να οριστεί με διάφορους τρόπους, όπως και διάφορες θεωρίες σχετικά με το πως η ποιότητα αφορά την ικανοποίηση των καταναλωτών. Για να γίνουν χρήσιμες συγκρίσεις μεταξύ βιολογικών και μη βιολογικών προϊόντων θα πρέπει η ποιότητα των τροφίμων να ληφθεί υπόψη σε μια ευρύτερη έννοια. (14).

Επομένως περαιτέρω μελέτες στο μέλλον πιθανόν να επιβεβαιώσουν κατά πόσο είναι ασφαλές ή όχι τα βιολογικά προϊόντα και αν ενδεικνύεται η κατανάλωση τους σε καθημερινή βάση.

Το παρόν άρθρο δεν κάνει πλήρη σύγκριση όλων των πτυχών των βιολογικών και μη βιολογικών συστημάτων παραγωγής τροφίμων αλλά μια αναφορά στα θέματα που σχετίζονται με την ασφάλεια των τροφίμων. Όταν υπάρξουν πλήρως αποδεδειγμένα στοιχεία τότε θα μπορεί να γίνει μια γενική αναφορά, σύγκριση και αξιολόγηση των δυο συστημάτων καλλιέργειας. Προς το παρόν η κατανάλωση των βιολογικών προϊόντων δεν είναι 100% ασφαλής και εξαρτάται από τον καταναλωτή αν θα προτιμήσει να βάλει στο πιάτο του βιολογικά ή μη βιολογικά προϊόντα. 

Βιβλιογραφία:

1. Allen, Gary J. & Albala, Ken, ed. (2007). The business of food: encyclopedia of the food and drink industries. ABC-CLIO. p. 288. ISBN 978-0-313-33725-
2. Agricultural Marketing Service - National Organic Program,2012
3. Nestle, Marion. 2006. What to Eat. NY: North Point Press.
4. http://www.ams.usda.gov/AMSv1.0/getfile?dDocName=STELPRDC5082653&acct=noprulemaking
5. Fisher, A.C., Worth, W., and Mayer, D.A., Eds., 1995. Update: Is There a Cancer Epidemic in the United States?, New York, NY: American Council on Science and Health. Available online: http://www.acsh.org/docLib/ 20040503 cancer.pdf
6. Department for Environment Food and Rural Affairs. "Assessment of the environmental impacts of organic farming". Retrieved 2009-09-29.
7. Welsh, Rick (1999). "Economics of Organic Grain and Soybean Production in the
8. Midwestern United States". Henry A. Wallace Institute for Alternative Agriculture.
9. Reganold et al.; Glover, JD; Andrews, PK; Hinman, HR (April 2001). "Sustainability of three apple production systems". Nature 410 (6831): 926–
10. 930. doi:10.1038/35073574. PMID 11309616.
11. "Stuck in the mud". The Economist. 2008-08-11
12. Lombardi-Boccia, G., Lucarini, M., Lanzi, S. Aguzzi, A., and Cappelloni, M. 2004. Nutrients and antioxidant molecules in yellow plums (Prunus domesticaL.) from conventional and organic productions: A comparative study. J. Agric.Food Chem., 52:90–94.(assessed: October 9, 2004)
13. Egan, S.K., Tao, S.S., Pennington, J.A., and Bolger, P.M. 2002. US Food and Drug Administration’s Total Diet Study: Intake of nutritional and toxic elements, 1991–96.
14. Food Addit. Contam., 19:103–125
15. Faidon Magkros, Fotini Arvaniti, and Antonis Zampelas, 2006 Organic Food: Buying
16. More Safety or Just Peace of Mind? A Critical Review of the Literature
17. Morkeberg, A., and Porter, J.R. 2001. Organic movement reveals a shift in the social
18. position of science. Nature, 412:677.
19. Bourn, D.M. 1994. The nutritional value of organically and conventionally grown food–is there a difference? Proc. Nutr. Soc. N. Z., 19:51–57.

Γιώτα Χριστοφόρου Διαιτολόγος (ΤΕ)